دیپلماسی چند جانبه ایران در برابر تک روی های امریکا - بانیما

به گزارش خبرنگاران به نقل از اعتماد، در حال حاضر 3 موضوع شیوع ویروس کرونا در این کشور، سرنوشت توافقنامه امنیتی- سیاسی میان طالبان و دولت ایالات متحده امریکا و رقابت میان عبدالله عبدالله و اشرف غنی احمدزی برای حضور در ارگ ریاست جمهوری(با وجود اعلام نتیجه نهایی انتخابات به نفع غنی) به چالش های اصلی افغانستان تبدیل شده است.

در میانه این هرج و مرج نیز دولت دونالد ترامپ، رییس جمهور امریکا برای به کرسی نشاندن حرف خود در معادله های داخلی افغانستان تهدید به قطع کمک های مالی به کابل کرده است. تهدیدی که در صورت عملی شدن عملا دولت مرکزی را در مهار اپیدمی جهانی کرونا با مسائل روزافزونی روبه رو خواهد کرد. تنها در یک مورد توافقنامه طالبان با زلمی خلیل زاد، نماینده امریکا در این مذاکرات، حجم پرسش های بدون پاسخ فراتر از حد تصور است و هر چه زمان بیشتری از این توافق می گذرد، اشتباه دولت ترامپ در تعجیل برای رسیدن به توافقی کلی بدون تعریف سازوکار اجرایی آن بیشتر مشخص می شود.

در حالی که دولت در افغانستان برای رسیدن به توافق با جریان اپوزیسیون به ریاست عبدالله عبدالله راه صعب العبوری را پیش رو دارد و همزمان قوای انسانی و پشتوانه مالی و بهداشتی لازم برای مبارزه با کرونا را هم در اختیار ندارد، نگرانی از کنار کشیدن طالبان از توافق امنیتی با امریکا و از سرگیری فرایند حملات انتحاری عوامل طالبان هم به مسائل موجود افزوده شده است. به نظر می رسد که دولت ترامپ در اقدامی یکجانبه و بدون مشورت دریافت از کشورهای همسایه یا بازیگران دخیل در فرایند صلح افغانستان به اصطلاح ساده با یک دست چند هندوانه برداشته است.

• دیپلماسی تلفنی وزیر خارجه

محمدجواد ظریف در 48 ساعت گذشته مساله افغانستان و تبیین نگرانی های تهران از فرایند جاری در این کشور به اضافه ترسیم راه چاره های اجرایی ایران برای حل پفراینده اختلاف سیاسی داخلی میان عبدالله عبدالله و اشرف غنی احمدزی را در اولویت سوژه های مورد بحث در تماس های تلفنی خود قرار داد.

وزیر خارجه کشورمان در زنجیره ای از تماس ها با آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل، سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه، مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه و شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر امور خارجه قطر و سوبرامانیام جایشانکار وزیر امور خارجه هند درباره بحران سیاسی در افغانستان خصوصا فرایند صلح در این کشور گفت وگو و مصاحبه کرد. به نظر می رسد که محمدجواد ظریف پس از تلاش های چند هفته اخیر برای میانجی گری ایران میان اشرف غنی و عبدالله عبدالله اکنون در قالب به کارگیری دیپلماسی چند جانبه به دنبال وارد کردن بازیگران جدی منطقه ای به پفراینده صلح در افغانستان است. سیاستی که دقیقا در مقابل منش یک جانبه گرایی صفر- صدی دولت ترامپ در قبال تحولات افغانستان قرار می گیرد و همزمان از شانس بیشتری برای پیشبرد فرایند آشتی داخلی در افغانستان برخوردار است.

در شرایطی که مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا با سفر به افغانستان هم نتوانست تجربه جان کری، وزیر خارجه دولت پیشین امریکا در پفراینده افغانستان را تکرار و میان اشرف غنی و عبدالله مصالحه سیاسی برقرار کند، جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا فاصله منطقی خود با دعوای داخلی میان عبدالله و غنی را حفظ کرد تا بتواند در صورت تداوم این اختلاف به عنوان مهره میانجی قابل اعتماد هر دو سو از قدرت خود برای میانجی گری استفاده کند. هر چند که عدم حضور نماینده ایران در مراسم تحلیف اشرف غنی یا مراسم موازی که عبدالله عبدالله برگزار کرد ابتدا به ساکن حدس هایی را درباره سیاست ایران در افغانستان در فضای رسانه ای به راه انداخت اما مجموعه تلاش های چند هفته اخیر تهران برای میانجی گری بین دو طرف دعوا در افغانستان نشان می دهد که هدف گذاری درستی در این راستا اجرا شده است.

وزیر خارجه کشورمان در چند روز گذشته با اشرف غنی، عبدالله عبدالله و حنیف اتمر سرپرست وزارت خارجه افغانستان درباره اوضاع کنونی در این کشور تلفنی گفت وگو کرده بود. حنیف اتمر که از سوی اشرف غنی به عنوان سرپرست وزارت خارجه افغانستان منصوب شده، روابط حسنه ای با محمدجواد ظریف دارد. در تازه ترین گفت وگوی تلفنی این دو مقام، وزیر امور خارجه کشورمان لزوم وحدت در بین گروه های مختلف افغانستان، برقراری صلح و ثبات در این کشور را مورد تاکید قرار داد.

ایران در حالی که همزمان با رایزنی سایر کشورهای درگیر در پفراینده افغانستان با نمایندگانی از گروه طالبان دیدار و رایزنی هایی داشته و دارد اما مخالف دور نگاه داشته شدن دولت مرکزی در افغانستان از فرایند هر نوع مذاکره ای با طالبان است. در سایه همین سیاست در حالی که نماینده امریکا دولت اشرف غنی را از فرایند مذاکره با هیات طالبان در دوحه دور نگاه داشت و حتی گفته می شود، پیش نویس توافق میان خلیل زاد و هیات طالبان به رویت دولت افغانستان هم نرسیده بود اما جمهوری اسلامی ایران ضمن حمایت از مذاکرات بین افغانی تاکید دارد که دولت در شرایطی می تواند قوه مذاکره با طالبان را داشته باشد که نماینده مقبول اکثریت افغان ها باشد. از این منظر جمهوری اسلامی ایران حل اختلاف میان عبدالله و غنی را لازمه تشکیل جبهه مقتدر دولتی در برابر طالبان در هر مذاکرات بین الافغانی می داند.

محمدجواد ظریف هفته گذشته نیز همزمان تماس های تلفنی جداگانه ای با اشرف غنی و عبدالله عبدالله داشت. ظریف در این تماس تلفنی بار دیگر حمایت تهران را از فرایند صلح با مشارکت تمام گروه های سیاسی افغانستان در چارچوب قانون اساسی این کشور اعلام کرد.

همزمان وزیر خارجه کشورمان هم راستا با تلاش های سازمان ملل برای اجرایی شدن آتش بس سراسری در افغانستان و سرانجام دادن به اختلاف های سیاسی در این کشور، تماس های مداومی با آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد داشته و دارد. وزارت امور خارجه کشورمان هفتم فروردین ماه در حمایت از ایده گوترش آمادگی خود را برای مشارکت در طرح های سیاسی که به ابتکار سازمان ملل متحد برای حل مسائل افغانستان پس از اجرایی شدن آتش بس سراسری پیشنهاد خواهد شد، اعلام کرد.

• فرار امریکا، ورود بازیگران منطقه ای؟

افغانستان در حالی همزمان با چند بحران دست در گریبان است که دولت دونالد ترامپ پس از شکست در چند پفراینده سیاست خارجی با نزدیک شدن به انتخابات 2020 عجولانه و ناامیدانه به دنبال برگ برنده ای در حوزه سیاست خارجی به منظور فروش به افکار عمومی امریکاست غافل از آنکه با این تعجیل دستاوردهای دیگری قربانی خواهند شد. در حال حاضر تداوم اختلاف میان عبدالله و غنی، عملکرد دولت و نهادهای وابسته به آن را تضعیف کرده و نوعی بلاتکلیفی سیاسی را بر تصمیم گیری های سیاسی در داخل و روابط خارجی افغانستان تحمیل کرده است.

همزمان دولت افغانستان از سوی همتای امریکایی برای اجرای بند به بند توافقنامه خلیل زاد با هیات طالبان تحت فشار قرار گرفته آن هم در شرایطی که کاخ سفید هیچ ضمانت اجرایی مشخصی از طالبان برای برقراری آتش بس کامل و سراسری در افغانستان در ازای امتیازهای ماخوذه توسط این گروه نگرفته است. تنها در یک مورد که تازه ترین این تحولات است، صدها زندانی طالبان در شرایطی آزاد شدند که هر لحظه امکان بازگشت آنها به میدان نبرد نظامی با نیروهای امریکایی و دولتی وجود دارد. از سوی دیگر جوانان و زنان افغانستان به شدت نگران بازگشت طالبان به قدرت و قوانین سختگیرانه آنها هستند.

اتفاقی که ممکن است تحت لوای عبارت امارت اسلامی نوشته شده در توافق خلیل زاد با طالبان رخ بدهد. با توجه به اینکه ناامنی در منطقه غرب آسیا به خصوص میان کشورهای پاکستان و افغانستان از قابلیت تسری فوری برخوردار است در حال حاضر بیشترین نگرانی سهم کشورهای منطقه و همجوار با افغانستان است. مساله ای که به نظر می رسد، امریکا به راحتی از کنار آن گذشته تا بتواند برگ پیروزی شفاهی در افغانستان پس از 19 سال مداخله نظامی را در سبد انتخاباتی ترامپ بیندازد.

وزارت خارجه کشورمان در بیانیه ای که در تاریخ سوم فروردین ماه درباره تحولات افغانستان منتشر و در آن نسبت به این فرایند ابراز نگرانی کرده بود به سهل انگاری دولت ترامپ در قبال همسایه شرقی ایران به صراحت اشاره کرده است.

در بخش هایی از این بیانیه آمده است:ایران در مورد تبعات غیرقابل پیش بینی اختلافات پیش آمده در مورد نتایج انتخابات ریاست جمهوری آن کشور بر ثبات داخلی و آثار منطقه ای آن احساس خطر می کند و شرایط پیش آمده را ناشی از بی توجهی دولت امریکا به مسائل موجود در برگزاری انتخابات ها در افغانستان و غفلت از درس های گرفته شده از آنها به خصوص انتخابات ریاست جمهوری سال 2014 آن کشور می داند. اولویت دادن به نیازهای تبلیغاتی رییس جمهور امریکا در انتخابات ماه نوامبر آینده و شتابزدگی غیرمسوولانه آن کشور برای پیشبرد گفت وگوها بدون در نظر دریافت منافع و امنیت منطقه موجب بی توجهی به مسائل داخلی شد که شکل گیری وضع موجود از آثار آن بی توجهی است. در حالی که دولت دونالد ترامپ از چند ماه قبل برای تصاحب دستاوردی ولو نمایشی در افغانستان دورخیز کرده و در این میان از قربانی کردن امنیت افغانستان و منطقه ابایی ندارد، محمدجواد ظریف در چند هفته گذشته در تحرکاتی منطقه ای، تهران را به مرکز تلاش های چند جانبه سیاسی برای کمک بازیگران مهم به حل و فصل اختلاف های داخلی در افغانستان تبدیل کرده است.

به نظر می رسد با توجه به درک موقعیت حساس کنونی افغانستان از سوی نیروهای سیاسی رقیب در این کشور می توان انتظار داشت که استفاده ایران از ظرفیت هایش برای تامین صلح و ثبات در افغانستان و منطقه جنبه عملی تری به خود بگیرد تا شاید دیپلماسی چند جانبه منطقه ای از تبعات اشتباهات امریکا در تک روی در پفراینده افغانستان بکاهد.