گی یرمو دل تورو: ترجیح می دهم بمیرم تا از هوش مصنوعی مولد استفاده کنم!
به گزارش بانیما، در یکی از صحنه های به یادماندنی تاریخ سینما، هیولای فیلم فرانکنشتاین در آستانهٔ درگاهی تاریک می ایستد و نخستین گام های خود را به سوی دنیا برمی دارد. همین تصویر در فکر پسربچه ای هفت ساله از گوادالاخارا، انقلابی درونی به پا کرد؛ پسربچه ای که بعدها نامش با سینمای تاریکی، افسانه و انسانیت گره خورد: گی یرمو دل تورو (Guillermo del Toro). او آن روز در چهرهٔ موجودی رنج کشیده و ناتمام، معنای ایمان، رستاخیز و رهایی را دید. از همان لحظه، فرانکنشتاین برایش نه یک هیولا، بلکه مَظهر درک دوبارهٔ دنیا شد.
دهه ها بعد، همین نگاه فلسفی در دل آثارش چون Pans Labyrinth، The Shape of Water و Nightmare Alley تکرار شد؛ فیلم هایی دربارهٔ موجوداتی که از سوی بشر طرد می شوند اما آینهٔ درونی ترین ترس ها و ایمان انسان هستند. اکنون، در تازه ترین پروژه اش برای نتفلیکس، دل تورو بار دیگر به سراغ فرانکنشتاین بازمی گردد تا این بار داستان را از زاویهٔ دید همان مخلوق بازگو کند؛ از نگاه کسی که هرگز خواسته نشد، اما بیش از همه حس می کرد.
بازآفرینی فرانکنشتاین؛ موجودی که دیگر هیولا نیست
دل تورو در نسخهٔ نو خود، از ظاهر کلیشه ای هیولای سینمایی فاصله می گیرد و چهره ای شاعرانه و تراژیک برای او می سازد. او در شرح طراحی شخصیت می گوید که خواسته است چهرهٔ موجود حال و هوایی شبیه قهرمانان تراژدی های بایرونی و فضای اندوهناک بلندی های بادگیر Wuthering Heights داشته باشد؛ کسی که از همان بدو تولد، محکوم به رنج است.
به گفتهٔ او، هنگام طراحی اولیه، بدن موجود برهنه و سرش بدون مو بوده تا حس تازه زاده شدن در کالبدی انسانی را القا کند. الگوی او از نقشه های فرنولوژی قرن نوزدهم الهام گرفته است؛ طرح هایی با خطوط نرم و دقیق که در ظاهر علمی، اما درون مایه ای استعاری دارند. دل تورو می گوید این موجود باید مانند تندیسی از مرمر یا آلاباستر به نظر برسد؛ چیزی میان قیزیک زیستی و سنگ. او حتی از تصاویر مذهبی دوران کودکی خود در کلیساها الهام گرفته است، جایی که مجسمه های چوبی و گچی از چهرهٔ مسیح را در میزانٔ واقعی دیده بود.
ایمان، رستاخیز و سایهٔ مرگ در فکر کودک مکزیکی
گی یرمو دل تورو در مصاحبه با NPR بازگو می نماید که چگونه تماشای Frankenstein (1931) در کودکی برایش نوعی مکاشفه بود. او می گوید در آن لحظه مفاهیمی چون رستاخیز جسم، تولد بی لکه و نشانه های روحانی برایش معنا یافتند. از همان زمان، موجود فرانکنشتاین را مسیح شخصی خود دانست؛ نمادی از کسی که از مرگ برخاسته اما از سوی دنیا درک نمی گردد.
دل تورو که امروز از شناخته شده ترین فیلم سازان دنیا است و چهار جایزهٔ اسکار از جمله برترین کارگردانی را برای The Shape of Water در کارنامه دارد، همیشه مرگ و باززایی را دو محور اصلی کار خود دانسته است. او در گفت وگو می گوید: من عاشق مرگم. مرگ ضرباهنگ زندگی است؛ بدون ریتم، ملودی ای وجود ندارد. این مرگ است که ما را وادار می نماید زیبایی را احساس کنیم.
ترس از مرگ؛ میراثی از کودکی و ایمان
او روایت می نماید که در کودکی، رابطه ای عجیب با مفهوم مرگ داشته است. مادربزرگش هر شب پیش از خواب می گفت: دعا کنیم فردا هنوز زنده باشم. برای کودکی چهارساله، شنیدن چنین جمله ای تجربه ای هولناک بود. دل تورو از شبی می گوید که ساعت ها کنار تخت مادربزرگش می خوابید و به نفس کشیدن او گوش می داد، و هرگاه صدایی نمی آمد، با وحشت بیدار می شد تا مطمئن گردد هنوز زنده است.
او می گوید این اضطراب تا سال ها در وجودش ماند؛ تا زمانی که بالاخره دریافت ترس از مرگ، خودِ زندان زندگی است. امروز می گوید دیگر از مرگ نمی ترسد؛ از فقدان عزیزان اندوهگین می گردد، اما مرگ شخصی را نوعی بازگشت طبیعی می داند. در سخنانش می گوید: وقتی چراغ ها خاموش می شوند و دیگر نه کارگردانی، نه پاپ و نه ژنرال هستی، تنها خودت می مانی و آنچه انجام داده ای یا نداده ای. آن لحظه باشکوه ترین و راستین ترین لحظهٔ وجود انسان است.
دوران کودکی در خانه ای پر از حیوانات و خیال
دل تورو به یاد می آورد که وقتی پدرش در سال 1969 در قرعه کشی برنده شد، زندگی خانواده دگرگون شد. او می گوید در خانه ای بزرگ با ده ها حیوان زندگی می کردند؛ از عقاب و شیر گرفته تا سی سگ و چند گوزن. خانه شان بیشتر به باغ وحش شباهت داشت و کودکی اش در فضایی میان خیال و واقعیت گذشت.
او ساعت ها با سه چرخه در راهروهای طولانی خانه می چرخید، بی آنکه بزرگ سالی اطرافش باشد. گاهی روزها می گذشت و کسی را نمی دید؛ غذا و لباسش همیشه آماده بود، اما احساس تنهایی و سحر در همه جا حضور داشت. خودش می گوید: مثل شخصیت دنی در فیلم The Shining بودم، در قلعه ای جادویی زندگی می کردم.
در همان سال ها بود که پدرش کتابخانه ای بزرگ خرید و پر از کتاب کرد، بی آنکه خودش حتی یکی را بخواند. اما دل تورو همه شان را خواند: از موبی دیگ تا تام سایر، هکلبری فین، و آثار ادگار آلن پو (Edgar Allan Poe) و اسکار وایلد (Oscar Wilde). این کتاب ها به گفتهٔ او زیربنای تخیل و نگاه فلسفی اش را ساختند؛ نگاهی که تا امروز در همهٔ فیلم هایش جاری است.
غرور فرانکنشتاین و هشدار دل تورو دربارهٔ هوش مصنوعی
دل تورو که همیشه میان علم و اخلاق مرز باریکی ترسیم نموده، در مصاحبه اش با NPR تأکید می نماید که خطر اصلی نه در هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) بلکه در حماقت طبیعی انسان هاست. او با طنزی تلخ می گوید: نگرانی من از هوش مصنوعی نیست، از حماقت طبیعی است؛ همان چیزی که موتور بیشتر فجایع بشری بوده.
به باور او، فرانکنشتاینِ نو، تصویری از همان غرور بی انتها بشر مدرن است؛ غروری که امروز در چهرهٔ کارآفرینان و مهندسان تکنولوژی دیده می گردد. دل تورو این افراد را با ویکتور فرانکنشتاین مقایسه می نماید؛ مردی که در پی خلق موجودی برتر بود، بی آن که به پیامدهای عملش بیندیشد. او معتقد است بشریت در نقطه ای ایستاده که باید اندکی مکث کند و دوباره دربارهٔ جهت حرکت خود بیندیشد، پیش از آن که دیر گردد.
دل تورو با لحنی قاطع اعلام می نماید که هرگز به سراغ ابزارهای فراوری محتوای مبتنی بر هوش مصنوعی نخواهد رفت. او می گوید: 61 سالم است و امیدوارم تا آخر عمر بتوانم به همین میزان بی علاقه بمانم. روزی کسی برایم ایمیلی فرستاد و پرسید نظرم دربارهٔ هوش مصنوعی چیست. پاسخ من فقط سه کلمه بود: ترجیح می دهم بمیرم.
خالق و مخلوق؛ تکرار تراژدی در عصر فناوری
نگاه دل تورو به هوش مصنوعی از دل فلسفه ای قدیمی بیرون می آید؛ همان پرسشی که مری شِلی (Mary Shelley) در سال 1818 در رمان فرانکشتاین مطرح نمود: آیا انسان حق دارد خالقِ آفرینش گردد؟ در فیلم تازهٔ او، این پرسش در قالب استعاره ای مدرن بازمی گردد؛ جایی که علم و غرور تکنولوژیک در تضاد با اخلاق و همدلی انسانی قرار می گیرند.
دل تورو معتقد است که سازندگان فناوری های هوش مصنوعی، در پی تقلید از آفرینش اند اما مسئولیت اخلاقی آن را نمی پذیرند. او می گوید هیچ کس نمی پرسد چه بر سر روح اثر هنری می آید وقتی ماشین جای انسان را می گیرد؟ برای او، هنر زمانی معنا دارد که رنج و نقص انسان در آن جاری باشد؛ همان چیزی که ماشین ها فاقدش هستند.
زندگی در سایهٔ بی اعتمادی و بحران دیگری
در بخش انتهای گفت وگو، دل تورو به فضای اجتماعی آمریکا و تجربهٔ شخصی اش از بازرسی های مهاجرتی اشاره می نماید. او می گوید که همیشه مدارک هویتی اش را همراه دارد، چون بارها در لس آنجلس متوقف شده و از او خواسته اند مدارکش را نشان دهد. این تجربه، به گفتهٔ او، نشانه ای است از زمانی خطرناک که هیچ صدایی برای دیگری وجود ندارد.
او می افزاید: ما باید بفهمیم که آن دیگری، خودِ ماست. وقتی مرز میان خود و دیگران می کشیم، در واقع انسانیت را پاره می کنیم. این جمله بازتاب همان ایده ای است که در سراسر آثارش دیده می گردد؛ از هیولاهای درک نشده تا انسان هایی که در سایهٔ ترس، بدتر از هیولا رفتار می نمایند.
میراث فکری دل تورو؛ میان ایمان، اخلاق و تخیل
از دید دل تورو، سینما نه ابزار تفریح، بلکه ابزاری برای درک هستی است. او با ترکیب اسطوره، مذهب، و علم، دنیای می سازد که در آن انسانِ ناقص و شکست خورده، همچنان شایستهٔ عشق و رستگاری است.
در عصر هوش مصنوعی مولد، که مرز میان انسان و ماشین هر روز باریک تر می گردد، دل تورو با نگاهی انسانی و اخلاقی یادآوری می نماید که خلاقیت، تنها در حضور رنج، شک و مرگ معنا دارد. و شاید به همین علت است که ترجیح می دهد بمیرد، تا اینکه روزی ببیند ماشین ها جای خیال انسان را گرفته اند.
خلاصه
گی یرمو دل تورو، کارگردان برندهٔ اسکار، در گفت وگو با NPR از دیدگاه خود دربارهٔ هوش مصنوعی مولد سخن گفته و تأکید می نماید که هرگز از آن استفاده نخواهد کرد. او این فناوری را نماد غرور انسانی می داند که بی توجه به پیامدهای اخلاقی، می خواهد جای خالق بنشیند. در عین حال، دل تورو از کودکی خود، ترس از مرگ و تأثیر عمیق فیلم فرانکنشتاین بر ایمانش سخن می گوید. برای او، مرگ و تخیل دو ضلع یک حقیقت اند؛ ریتمی که موسیقی زندگی را شکل می دهد.
❓ پرسش های متداول (FAQ)
1. چرا گی یرمو دل تورو مخالف استفاده از هوش مصنوعی مولد است؟
او معتقد است هوش مصنوعی روح خلاقیت انسانی را از میان می برد و به غرور و بی مسئولیتی علمی دامن می زند. به گفتهٔ او، انسان باید پیش از تقلید از آفرینش، پیامدهای اخلاقی آن را درک کند.
2. چه ارتباطی میان نگاه او به فرانکنشتاین و دیدگاهش دربارهٔ هوش مصنوعی وجود دارد؟
دل تورو می گوید همان طور که ویکتور فرانکنشتاین بدون درک پیامدها دست به خلق زد، امروز مهندسان فناوری نیز بی آن که اخلاق را در نظر بگیرند، در حال تکرار همان اشتباه اند.
3. آیا دل تورو از مرگ می ترسد؟
خیر. او می گوید در کودکی از مرگ می ترسید، اما امروز آن را بخشی طبیعی از ریتم زندگی می داند؛ پدیده ای که به وجود انسان معنا می بخشد.
4. دوران کودکی دل تورو چگونه بر آثارش تأثیر گذاشت؟
او در محیطی پر از حیوانات و خیال بزرگ شد و کتابخانه ای غنی داشت. همین فضای جادویی و تنهایی کودکی، ریشهٔ تخیل و نگاه شاعرانهٔ آثارش شد.
5. آیا فیلم نو او دربارهٔ فرانکنشتاین جنبهٔ مذهبی دارد؟
دل تورو می گوید این فیلم بازتابی از ایمان شخصی اوست؛ اما نه در قالب مذهب رسمی، بلکه به صورت تأملی دربارهٔ رستاخیز، خلقت و معنای انسان بودن.
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران