آنچه بر سلامت گذشت

به گزارش بانیما، فعالیت دولت در زمینه سلامت از زمان هخامنشیان تا امروز بی سابقه بوده است! این بخشی از صحبت های حسن روحانی در جلسه دیروز ستاد ملی مقابله با کروناست.

روحانی تنها شخصی نبود که روز گذشته تمام قد از عملکرد دولت در حوزه بهداشت و درمان دفاع کرد.

سعید نمکی وزیر بهداشت و درمان نیز دیروز از این گفت که در دوران کرونا و تحریم، هیچ بیماری به دلیل بی پولی پشت درهای بیمارستان نماند.

برای راستی آزمایی این ادعاها احتیاج است که آمارهای مطرح شده در این حوزه را زیر ذره بین برد، عدد و ارقامی که البته در بعضی بخش ها با یکدیگر همخوانی ندارد.

برای نمونه آمار و ارقام مربوط به بهداشت و درمان در سامانه آمار کشور با آماری که مدیران وزارت بهداشت و درمان ارائه می نمایند متفاوت است.

با این حال اما حتی اگر آمار و ارقام دولتی ها را ملاک قرار دهیم، سرانه بهداشت و درمان در ایران این روزها با استانداردهای جهانی فاصله بسیاری دارد.

نباید فراموش کرد شعار دولت یازدهم و دوازدهم عدالت در سلامت بود و مدیران این حوزه مانند حسن قاضی زاده هاشمی، وزیر بهداشت پیشین طرحی به نام تحول سلامت را برای رسیدن به این شعار ارائه کردند.

قرار بود با اجرای این طرح، استانداردهای این حوزه بهبود پیدا کند اما با گذشت زمان می توان گفت این طرح نیز آن طور که باید اجرا نشد.

در آنالیز عملکرد دولت دوازدهم در حوزه بهداشت و درمان البته نباید فراگیری کرونا را نیز فراموش کرد، مساله ای که سبب شد فشار بی سابقه ای به نظام بهداشت و درمان کشورمان تحمیل گردد. در ادامه به آنالیز چند سرفصل از حوزه بهداشت و درمان مانند زنان و زایمان، زیرساخت ها و سرمایه انسانی پرداخته ایم.

کرونا و بهداشت و درمان

عملکرد بهداشتی و درمانی دولت دوازدهم را باید در دوره قبل و بعد از کرونا آنالیز کرد، چرا که شیوع این ویروس در کشور همان طور که چهره آموزش را تغییر داد چهره بهداشت و درمان را نیز متغیر کرد. دولت دوازدهم تا قبل از ورود کرونا به کشور همان عملنمودهای دولت های پیشین را داشت با این تفاوت که مفتخر به پیگیری طرح تحول سلامت بود. با ورود کرونا که موجب شده بود بعضی کاستی ها جلوه گر گردد دیگر طرح تحول سلامت تنها چیزی نبود که مردم می خواستند، چرا که کرونا سبب شد جامعه با کمبود اقلام بهداشتی، ناکافی بودن آزمایشگاه ها و تجهیزات آزمایشگاهی و مهم تر از همه کمبود تخت های بیمارستانی و امکانات درمانی روبه رو گردد.

روبرو شدن با این شرایط در واقع ضعف های نظام بهداشتی و درمانی کشور را عیان کرد و البته دیری نگذشت که کاستی ها جبران و ضعف ها به خودباوری و خودکفایی تبدیل شد. از اسفند 98 تا امروز نظام بهداشتی و درمانی کشور پیروز شده معضل کمبود اقلام بهداشتی را رفع کند، آزمایشگاه هایی مجهز ایجاد کند، در کیت های تشخیص کرونا به خودکفایی برسد، همه بیمارستان ها را به دستگاه های اکسیژن ساز مجهز کند و حتی تعداد تخت های بیمارستانی را افزایش دهد.

همچنین دولت توانست واکسیناسیون کرونا را عملی کند؛ هرچند کمی دیر، با اشکال و همراه با تاخیر و گسستگی.

با این حال اما دولت دوازدهم در مدیریت کرونا کارنامه قابل دفاعی ندارد، چرا که بی برنامگی در سیاستگذاری و مدیریت کرونا مشهود بوده و هست. حتی کار به جایی رسید که مدیریت کرونا میان دولت و وزارت بهداشت شکاف ایجاد کرد و در چند مرحله باعث تنش میان رئیس جمهوری و وزیر بهداشت شد.

این بی برنامگی و ضعف مدیریت حتی در خصوص واکسیناسیون کرونا نیز تا حدی وجود دارد که بلاتکلیفی تزریق دوز دوم واکسن در کنار نامعلوم بودن واکسیناسیون گروه های زیر70 سال و انتها واکسینه شدن همه مردم ایران با این که درباره اش وعده زیاد داده می گردد اما درگیر ابهام است.

حضور پزشکان در مناطق محروم

در دولت دهم مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم جدی بود، آن قدر که طرح 30درصد سهمیه کنکور پزشکی برای مناطق محروم اختصاص داده شد تا کمی از بار این مشکل کاسته گردد، این طرح با استقبال داوطلبان آزمون سراسری همراه نشد.

به گفته وزیر بهداشت دولت دهم مشکل کمبود پزشکان در مناطق محروم در آن موقع، جدی بود. هرچند بی برنامگی هایی هم در اعزام پزشک در آن سال ها وجود داشت. به گفته مرضیه وحید دستجردی، در سال 91 هیچ پزشکی به مناطق محروم اعزام نشد تا مناطق محروم همچنان از این نظر محروم باقی بماند.

در دولت یازدهم و دوازدهم اما سعی شد با در نظر دریافت مشوق هایی مشکل کمبود پزشک درمناطق محروم رفع گردد. برای نمونه می توان به مشوق هایی مانند پرداخت ماندگاری در مناطق محروم یا پرداخت حق مقیمی به پزشکان اشاره نمود یا از تامین امکانات رفاهی در طرح ماندگاری نوشت ، طوری که دانشگاه ها ملزم شدند حداقل امکانات رفاهی را جهت زندگی متوسط برای پزشکان متخصص فراهم نمایند.

حسن روحانی دیروز نیز روی این مساله دست گذاشت و از آن به عنوان یکی از دستاوردهای دولت یاد کرد.

او گفت: پزشکان متخصص تهران، اصفهان، شیراز و مشهد را رها کردند و در یک بخش دورافتاده و حتی در یک شهرستان دورافتاده مستقر شدند. به عبارت دیگر به جای این که بیمار از آن طرف کشور راه بیفتد و به مرکز استان یا حتی تهران بیاید، متخصص کنارش نهاده شد.

دارو و تجهیزات پزشکی؛ حلقه گمشده مدیریت

در دولت دوازدهم بارها عنوان شد که کشور 98 درصد از داروهای مورد احتیاج را فراوری می نماید؛ این حرف اما در عمل دیده نشد.

کمبود داروی انسولین با وجود احداث کارخانه فراوری انسولین شاید عظیم ترین دغدغه این روزهای افراد مبتلا به دیابت باشد البته در دولت دهم هم دسترسی به 300 قلم دارو سخت شده بود. در گزارش عملکرد دولت دهم روایت شد 97 درصد از داروهایی که در کشور استفاده می گردد فراوری داخل است و آنها پیروز به فراوری 204 قلم داروی طبیعی و نیز 13 داروی بیوتکنولوژی شده اند.

مساله دیگر هزینه داروها و افزایش قیمت آنهاست. محمدرضا شانه ساز، رئیس سازمان غذا و دارو آخرین بار درباره تاثیر تورم در بهای داروها سال 98 اظهار نظر کرد و گفت تورم در حوزه دارو تنها 10درصد است اما از نظر بیماران خاص این تورم خیلی بیشتر و حدود 200 درصد است. این درحالی است که علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان به ما می گوید: کمبود دارو این روزها بی سابقه است.

در دولت دهم قیمت دارو به دلیل هدفمندی یارانه و تخصیص ارز دارو، بیش از 2.5 برابر افزایش پیدا کرد. شاید مهم ترین و عجیب ترین عمل دولت دوازدهم از پوشش بیمه خارج کردن بعضی داروهای پرمصرف مانند آسپرین و استامینوفن باشد که از سال 96 از لیست بیمه ای حذف شدند و البته هر سال هم به این لیست اضافه شد؛ در سال 97، 79 دارو از لیست بیمه ای حذف شد.

در دولت دهم اما 200 قلم داروی بیماران خاص، تحت پوشش بیمه نهاده شد. علاوه بر این، آن طور که در گزارش عملکرد وزارت بهداشت و درمان دولت دوازدهم آمده، دولت به بیش از 30 کشور جهان دارو صادر می نماید، 30 کشوری که البته نامی از آنها نیامده و میزان صادرات هم ذکر نشده است. در گزارش عملکرد دولت دهم در سال 91 آمده که این دولت، 150 میلیون دلار صادرات دارویی داشته است.

خدمات بیمارستانی؛ سرانه های غیراستاندارد

بعد از شیوع ویروس کرونا، بحث خدمات پزشکی بیشتر از هر زمان دیگری مطرح شد؛ این که مراقبت و پرستاری بهترین راه برای درمان بیماری کروناست.

نزدیک به 17 ماه از مدیریت بهداشت و درمان دولت دوازدهم، در زمان شیوع ویروس کرونا بوده و در این مدت زمان، ارائه خدمات بیمارستانی با چالش های زیادی روبه رو بوده است.

آن طور که علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به ما می گوید، اگر زیرساخت های درمانی کشور، مناسب بود، ویروس کرونا در کشور مدیریت می شد؛ اتفاقی که البته نیفتاده است.

در همین مدت زمان کوتاه، بسیاری از کمبودها خود را نشان دادند. کمبود کادر درمان، تخت بیمارستانی و تخت بخش مراقبت های ویژه از زخم های کهنه ای است که با شیوع ویروس کرونا دوباره سر باز کرد.

این درحالی است که وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دیروز در این باره گفت: در دوران کرونا و تحریم، هیچ بیماری به دلیل بی پولی پشت درهای بیمارستان نماند. حسن روحانی نیز تصور دیگری نسبت به شرایط بهداشت و درمان کشور دارد.

برای نمونه او دیروز گفت کار دولت در زمینه سلامت از زمان هخامنشیان تا امروز بی سابقه بوده است. این تنها اظهارنظر واکنش برانگیز روحانی در این حوزه نبوده است.

سال 98 نیز او دراین باره گفت: یک پزشک متخصص آلمانی به من گفت مراکز درمانی شما از نظر کیفیت و بهداشت، از اروپا بهتر است.

روحانی دیروز از افزایش تخت های بیمارستانی نیز صحبت کرد. او گفت در ابتدای دولت یازدهم حدود 90 هزار تخت بیمارستانی وجود داشته و در خاتمه این دولت حدود 160 هزار تخت بیمارستانی تحویل خواهد شد. این درحالی است که شاخص های بهداشت و درمان در کشور با استانداردهای جهانی فاصله دارد.

براساس اطلاعات سازمان آمار کشور در سال 98، بیش از 136 هزار تخت بیمارستانی فعال در کشور وجود داشت.

این در حالی است که ایرج حریرچی، معاون وزارت بهداشت و درمان تعداد تخت های بیمارستانی را در سال 98، بیش از 140 هزار تخت عنوان نموده؛ با آماری که حریرچی داده است سرانه تعداد تخت ها نسبت به جمعیت کشور 1.7 تخت به ازای هر هزار نفر است که البته این آمار با استاندارد جهانی که به ازای هر هزار نفر، هشت تخت است، خیلی فاصله دارد.

جالب این که در سامانه مرکز آمار کشور تعداد تخت های بیمارستان ها در دوران دولت دهم نیز حدود 138 هزار تخت عنوان شده است.

به این آمار باید سرانه مراقبت یا همان کادردرمان را هم افزود که در کشور نسبت پرستار به تخت بیمارستانی 0.9 درصد است. شیوع ویروس کرونا در کشور باعث شد تعداد تخت های بیمارستانی ویژه افزایش پیدا کند. در دولت دوازدهم تعداد تخت های ویژه 11 هزار تخت عنوان شده است. به نظر می رسد این آمار هنگام فعالیت دولت دهم 4700 تخت بوده است.

در دولت یازدهم و دوازدهم به لطف طرح تحول سلامت، حدود 90درصد از هزینه های درمان را بیمه ها تقبل می نمایند.

این درحالی است که در دولت دهم حدود 60 تا 75 درصد از هزینه ها را شهروندان می پردازند. اما آنچه در بحث درمان اهمیت دارد، مراقبت از زیرساخت های بهداشتی است، یعنی نوسازی بیمارستان ها و تجهیزات فرسوده.

دولت دوازدهم عنوان نموده است 17هزار واحد بهداشتی و درمانی فرسوده را بازسازی نموده است اما به نظر سیامک مره صدق، نماینده پیشین مجلس این آمار صحت ندارد. به نظر او دولت دهم، کارهای خوبی برای نوسازی بیمارستان ها انجام داده است.

این نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی، البته دولت دهم را برای نوسازی بیمارستان ها و واحدهای بهداشتی و درمان پیروز نمی داند و معتقد است خیلی کار فوق العاده ای برای تامین زیرساخت ها انجام نشده اما او تخصیص بودجه جداگانه برای بازسازی واحدهای بهداشت و درمان را قدم موثری برای نگهداری از زیرساخت های بهداشتی و درمانی کشور می داند.

زنان و زایمان و درمان ناباروری

آن طور که در آمار و ارقام دیده می گردد، ایران سردمدار زایمان سزارین در جهانست. قاسم جان بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت و درمان، سال 98 گفت که 49 درصد زایمان ها در کشور به روش سزارین انجام می گردد. سال 89 اما حدود 60 درصد از زایمان های صورت گرفته به صورت طبیعی بوده است. این درحالی است که آمار زایمان طبیعی در جهان حدود 75 درصد است.

در دولت یازدهم و دوازدهم، تعرفه زایمان طبیعی رایگان شد تا مادران تمایل پیدا نمایند فرزند خود را به صورت طبیعی به جهان بیاورند اما این تشویق هم نتوانست آمار پایین زایمان طبیعی در ایران را افزایش دهد. در دولت دهم اما قوانین تشویقی به شکل دیگری مصوب شد.

مرضیه وحیددستجردی که برای مدتی سکان وزارت بهداشت و درمان دولت دهم را در دست داشت متخصص زنان و زایمان بود و برای تشویق به فرزندآوری به روش طبیعی یکسان سازی تعرفه های زایمان طبیعی و سزارین را در دستور کار قرار داد.

بر اساس آخرین آنالیز دفتر سلامت و جمعیت خانواده وزارت بهداشت و درمان که سال 99 صورت گرفته است، حدود سه میلیون زوج نابارور در کشور زندگی می نمایند. علی صادقی تبار، مدیر مرکز درمان ناباروری پژوهشگاه ابن سینا اما میزان ناباروری در ایران را 20.2 درصد می داند؛ یعنی از هر پنج زوج ایرانی، یک زوج با مشکل ناباروری روبرو است. به گفته او، سالانه حدود

88 هزار زوج نابارور هم به این تعداد اضافه می شوند. پیش از این هم قاسم جان بابایی گفته بود شیوع ناباروری در میان زوجینی که در سنین باروری هستند، 15 تا 20 درصد است. به افزایش آمار ناباروری در کشور اما باید هزینه های سنگین ناباروری را هم افزود.

در حالی که هزینه های درمان ناباروری در سال 95، حدود سه تا چهار میلیون تومان برآورد می شد این هزینه در سال گذشته به 15 تا 20 میلیون تومان رسید. شاید به همین دلیل است که سال 99، تعرفه های انجام چهار بار انجام عمل IVF (لقاح مصنوعی- لقاح در محیط آزمایشگاه) زیر پوشش بیمه نهاده شد و در بودجه 1400 هم لحاظ شد.

اتفاقی که می تواند تا حدودی به مسائل زوجین یاری کند. این در حالی است که داروهای ناباروری و دیگر روش های درمان ناباروری همچنان زیر چتر بیمه قرار نگرفته است.

دولت دهم اما با تنظیم سیاست های کنترل جمعیت با عنوان سیاست سلامت باروری راه چاره پیشگیرانه ای برای ناباروری در آن موقع پیشنهاد داد که البته در دولت دهم به مرحله اجرا نرسید و به عنوان میراثی به دولت یازدهم رسید و بعد به فراموشی سپرده شد.

تحول سلامت، نظام ارجاع و پزشک خانواده

دولت یازدهم با شعار عدالت در سلامت و با ارائه طرح تحول سلامت، توانست زمام امور را به دست بگیرد. پوشش بیمه ای و ارائه خدمات برای همه و ترویج زایمان طبیعی، تنها بخشی از شعارهایی است که آن موقع مطرح شد. این شعارها البته تا حدودی در عمر چهارساله دولت یازدهم اجرا شد.

تکیه بر همین طرح باعث شد روحانی رئیس دولت دوازدهم هم بگردد. کمی بعد از آغاز به کار دولت دوازدهم اما همه چیز تغییر کرد و اجرای این طرح رفته رفته متوقف شد. هنوز چند ماه از آغاز فعالیت دولت دوازدهم نگذشته بود که به دلیل کمبود بودجه، طرح تحول سلامت به عنوان طرحی شکست خورده، سر زبان ها افتاد.

ابتدا تمامی خدمات بیمارستانی که پیش از این رایگان بودند، به ارائه خدمات بیمارستانی در بیمارستان های دولتی محدود شدند و بعد موج نارضایتی ها به دلیل عدم پرداخت معوقات پزشکان به وجود آمد و به مرور زمان، طرحی که برای برقراری عدالت پایه گذاری شد، خود متهم به بی عدالتی شد. مره صدق معتقد است طرح تحول سلامت، یک طرح تبلیغاتی بود.

او می گوید: این طرح من را می ترساند، چراکه برای اجرایی شدن آن، منابع مالی زیادی احتیاج بود و همین باعث شده بود او و بسیاری از کارشناسان حوزه سلامت، منتظر شکست طرح تبلیغاتی باشند.

در گزارش مرکز پژوهش های مجلس درباره زیان مالی طرح سلامت آمده است: در راستای طرح تحول نظام سلامت رشد یکباره هزینه های سازمان در نیمه دوم سال 1393 و سال 1394 به بعد به وجود آمد که علی رغم رشد اعتبارات 83.14 درصدی اعتبارات عمومی این سازمان در قانون بودجه سال 1396، این رقم به عدد 10هزار میلیارد تومان رسید. همچنین تا خاتمه سال 1395 سازمان با زیان انباشته در حدود 4400 میلیارد تومان روبرو بود.

طرح تحول سلامت هزینه های بسیاری را بلعیده و تا سال 95، بیش از 4000 میلیارد زیان انباشته به بار آورده است. مره صدق معتقد است زیرساخت های اجرای این طرح در کشور در آن موقع وجود نداشت. این کارشناس حوزه بهداشت معتقد است یکی از راه چاره های جلوگیری از شکست طرح تحول سلامت می توانست به کارگیری طرح پزشک خانواده باشد؛ اتفاقی که تا 96درصد مراجعه به پزشکان متخصص را کاهش می داد و از نظر مالی هم یاری زیادی به طرح می کرد. مره صدق اما می گوید در روزهای انتهایی دولت دوازدهم، نمکی، وزیر بهداشت و درمان با راه اندازی نسخه الکترونیک توانست تا حدودی شکست های پی درپی طرح تحول سلامت را جبران کند.

کادر درمان و سرمایه انسانی؛ مهاجرت و شهادت

در آخرین آمار منتشر شده درباره شهدای سلامت رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران، عنوان نموده است 220پرونده شهدای سلامت به دست آنها رسیده که 168پرونده احراز شهادت شدند. این عدد می تواند معنای زیادی در حوزه سرمایه انسانی وزارت بهداشت و درمان داشته باشد.

درست که کادر درمان حدود 17ماه است با ویروس کرونا دست وپنجه نرم می نماید اما آنها معتقدند با شیوع ویروس کرونا تازه دیده شدند. در 12سال گذشته در دولت دهم، یازدهم و دوازدهم اما اتفاقات ریز و درشت زیادی برای کادر درمان افتاده است.

محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار می گوید دولت دهم، درخشان ترین تصمیمات را برای پرستاران گرفت.

او به ما شرح می دهد در دولت دهم، معاونت پرستاری وزارت بهداشت و درمان راه اندازی شد و قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. قانونی که البته نگاه پزشک سالارانه آن موقع در وزارت بهداشت و درمان باعث شد تا به مرحله اجرا نرسد.

شریفی مقدم شرح می دهد در دولت دهم بود که قانون ساعت کاری پرستاران در هفته کاهش و به 36ساعت رسید و ضریب شیفت کاری در روزهای تعطیل و شب کاری 2.5 برابر شد. این فعال پرستاری می گوید: در دولت دهم،20هزار پرستار استخدام شدند و به این شکل ما در آن دوره هیچ پرستار جویای کاری نداشتیم. بعضی کارشناسان معتقدند در دوران دولت دهم هر سال حدود 200پرستار از کشور مهاجرت می کردند.

دبیرکل خانه پرستار اما بدترین دوره مدیریت برای پرستاران را در دولت های یازدهم و دوازدهم می داند. او می گوید قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری که رهبر معظم انقلاب نیز به آن پرداخته اند، هنوز اجرا نشده و حتی در بودجه سال 1400هم اعتباری برای آن درنظر گرفته نشده است.

این اما تنها بی توجهی به جامعه پرستاران نیست. او شرکت70هزار پرستار در آزمون استخدامی اخیر را دلیلی بر عدم امنیت شغلی جامعه پرستاری می داند و از پرستاران شرکتی می گوید که تعدادشان زیاد است و نه حقوق بالایی می گیرند و نه امنیت شغلی دارند. دبیرکل خانه پرستار ،معاونت پرستاری در دولت های یازدهم و دوازدهم را سنگی جلوی پای جامعه پرستاران می داند و معتقد است این معاونت از پرستاران حمایت نمی نماید.

شریفی مقدم عنوان می نماید: نارضایتی در دولت های یازدهم و دوازدهم بسیار بالاست، آن قدر که مهاجرت پرستاران از کشور تا 500 درصد افزایش پیدا نموده است. مهاجرت اما فقط در جامعه پرستاران اتفاق نمی افتد. در سال99 حدود 3000 پزشک از کشور مهاجرت کردند تا آمار مهاجرت پزشکان که پیش از این حدود 1000نفر بود،یکباره افزایش پیدا کند.

با این حال هم اکنون حدود 150هزار پزشک در کشور مشغول به کارند. سال 92حدود 110هزار پزشک در کشور شماره نظام پزشکی داشتند. 150هزار پزشک برای جامعه بیش از 80میلیونی ایران مناسب نیست، سرانه پزشک در کشورمان در مقایسه با کشورهای دیگر خیلی پایین و 11.7 پزشک به ازای هر 10هزار نفر است، این آمار در بسیاری از کشورهای پیشرفته حدود 40پزشک به ازای هر 10هزار نفر است. سرانه پزشکان متخصص در کشورمان کمتر از این آمارهاست به ازای هر 10هزار نفر جمعیت در کشور، 8/4پزشک متخصص وجود دارد؛ سرانه پزشکان متخصص در کشورهای پیروز پنج برابر بیشتر از ایران است.

لیلا شوقی - جامعه / روزنامه خبرنگاران