کتاب درمانی جواب می دهد؟ - بانیما

گفت وگو با دکتر مریم حناساب زاده اصفهانی درباره کتاب های خودیاری روان شناسی

همسو با جریان رشد و توسعه انواع کتاب های خودیاری در برخی از کشورهای جهان، فرهنگ خود روان درمانی با کتاب با فاصله یک یا دو دهه پس از غرب و آمریکا، در ایران هم جایگاهی پیدا کرده و با بالا گرفتن تب کتاب های خودیاری روان شناختی ( به ویژه در میان جوانان) فرایند رو به رشدی داشته است.

در مفهوم کلی، کتاب درمانی به معنای استفاده از کتاب و مواد خواندنی سودمند برای حل مسائل جسمی و روان شناختی است اما در روان پزشکی و روان شناسی بالینی، کتاب درمانی به نام مکمل درمان فرد و راهنمایی برای حل مسائل شخصی وی شناخته می شود که در پوشش یکی از فنون روان درمانی، با توصیه درمانگر و به شکلی سازمان یافته و هدف دار مورد استفاده قرار می گیرد.

درمانگران چگونه با استفاده از کتاب های روان شناختی می توانند به مراجعان خود یاری کنند؟

درمانگران از فن کتاب درمانی به ویژه در رویکرد روان درمانی شناختی و با هدف آشنا کردن بیمار با نوع مشکل یا اختلالی که دارد، افزایش دانش مربوط به این مشکل یا اختلال (مانند عوامل ایجاد کننده یا تشدیدکننده آن، سیر بیماری و پیش آگهی) استفاده می کنند. آنها همچنین در بسیاری از موارد کتاب درمانی را به شکل مستقیم با هدف در اختیار گذاشتن راهبرد هایی برای تغییر به بیمار پیشنهاد می کنند. در واقع در این شرایط ویژه است که کتاب به نام ابزاری برای خود درمانی برای بیمار به کار گرفته می شود.

کتاب درمانی چه پیامد های مفیدی می تواند داشته باشد؟

1) خودشناسی:

کتاب درمانی به افراد یاری می کند مسائل عاطفی خود را بشناسند و به این ترتیب میزان آگاهی هیجانی آنها افزایش می یابد.

2) آگاهی درباره مسائل یا بیماری خود:

در بسیاری از کتاب های خودیاری معیارهایی برای شناسایی مسائل در تفکر، احساس و رفتار و نابهنجار بودن افراد آمده است. با توجه به وسعت و گوناگونی بیماری های روانی و نشانه های آنها، کتاب های خودیاری می توانند ملاک هایی را برای تغییر دیدگاه نسبت به مسائلشان یا تا حدودی آگاهی در مورد نوع بیماری شان در اختیار افراد قرار دهند.

3) افزایش سلامت روانی:

کتاب های خودیاری می توانند با افزایش این توانایی ها به بهداشت روانی افراد یاری کنند: توانایی لذت بردن از زندگی با وجود تمام سختی ها و مسائل احتمالی، توانایی تحمل ناملایمات و حوادث دردناک (مثل مرگ عزیزان) و بازگشت به زندگی معمول پس از گذران یک دوره ناراحتی، توانایی حل مساله برای مسائلی که تغییرپذیرند، توانایی پذیرش مسائلی که تغییرنا پذیرند، توانایی آرامش گرفتن پس از پشت سر گذاشتن انواع استرس ها، تعادل در تمام جنبه های زندگی مانند تعادل در تنها بودن و معاشرت با دیگران، کار و تفریح، خواب و بیداری، استراحت و ورزش و... ، انعطاف پذیری در عقاید، افکار و نگرش ها، سعی برای شناخت توانایی ها و ویژگی های مثبت و منفی خود و تلاش برای رسیدن به خود شکوفایی و پرورش استعداد ها و توانایی های شخصی...

4) ایجاد یا افزایش اعتماد به نفس:

در برخی از کتاب های خودیاری راهکارهایی برای ایجاد یا افزایش احساس احترام به خود و احساس اعتماد به نفس به افراد پیشنهاد می شود که بسیاری از آنها می توانند در پرورش این احساسات مفید باشند.

5) بهبود مهارت های اجتماعی:

در زمینه روابط انسانی، با وجودى که معمولا روابط با دیگران باعث احساس خوشحالى، رضایت، امنیت روانى و عاطفى و پیدایش تعهد و مسوولیت مى شود، در این روابط مسائلى هم وجود دارد که باعث ایجاد اصطکاک در روابط مى شوند. کتاب های خودیاری پیشنهادهایی برای برقراری ارتباطات خوب و کاهش تنش های ناشی از روابط مشکل دار به خوانندگان ارائه می دهند.

6) بهبود نگرش ها:

تحقیقات روان شناختی نشان می دهند گاهی افکار، نگرش ها و باور ها ممکن است منفی، غیرمنطقی یا نامعقول و به عبارتی ناکار آمد (به دردنخور) باشند. وقتی شناخت افراد این گونه باشد، روی رفتارشان تأثیر منفی می گذارد و کیفیت زندگی شان را کاهش می دهد. با یاری گرفتن از کتاب هایی در زمینه اصلاح مواردی مانند افکار، باور ها، نگرش ها و شناخت های ناسالم ممکن است بتوان این موارد را شناسایی کرد و آنها را کنار گذاشت.

7) افزایش توانایی رویارویی با مسائل:

منظور از تغییرات زندگى، رویدادهایى است که فشار روانى کوتاه مدت یا مزمن ایجاد می کنند. فشارهاى روانى با توجه به شدت، طول مدت و گوناگونی می توانند تهدیدکننده سلامت جسمانى و روانى اشخاص باشند (مانند: طلاق و ازدواج، از دست دادن شغل، بازنشستگى، ناکامى در رسیدن به اهداف شغلى، شروع به تحصیل در دانشگاه، ترک منزل، مهاجرت، پدر یا مادر شدن، رفتن آخرین فرزند از خانه، مبتلا شدن به انواع بیمارى های سخت مثل ایدز، سرطان، آسم و...)

روش خود درمانی با کتاب چه فایده هایی می تواند داشته باشد؟

افزایش نرخ شیوع بیماری های روانی از یک سو و کمبود متخصصان مجرب در زمینه بهداشت روانی از سوی دیگر و گران بودن اغلب خدمات با کیفیت مشاوره و روان درمانی ضرورت کتاب درمانی را نشان می دهد. در بسیاری از کتاب های خودیاری در زمینه روان درمانی، یافته های روان شناسی با زبانی ساده و قابل استفاده برای زندگی روزمره در اختیار خواننده قرار می گیرند. نگرش بیشتر مردم هم به این کتاب ها مثبت است. بیماران با خواندن کتاب های خود یاری متوجه می شوند که در بسیاری از احساس ها مانند دیگران هستند و بروز احساس ها و عواطف مختلف در آنها عادی است.

محدودیت ها و نواقص روش خوددرمانی با کتاب چیست؟

برخی از نویسندگان کتاب های خودیاری، مدرک دانشگاهی یا دانش علمی لازم برای نگارش کتاب تخصصی در زمینه روان درمانی ندارند. در واقع بسیاری از کتاب های خود روان درمانی یا روان شناسی برای عامه را که سالیانه صد ها هزار نسخه از آنها در سراسر جهان به فروش می رسد، افرادی که تخصصی در زمینه علوم رفتاری ندارند می نویسند و فقط با مقاصد تجاری، به چاپ می رسند . انتخاب موضوع کتاب ها هم عمدتا به سلیقه نویسندگانی است که کتاب را تالیف می کنند یا مترجمانی که فقط می خواهند یک اثر ترجمه کنند و کمتر به نیازهای واقعی مخاطبان توجه می شود. ناکافی بودن این روش درمانی در شرایط بحرانی و اضطراری (مثل اختلالات شدید شخصیتی و اقدام به خودکشی.)

تفاوت های فرهنگی در به کارگیری کتاب های خود درمانی ترجمه شده چیست؟

واقعیت این است که کتاب های خود روان درمانی، اغلب به وسیله نویسندگان غربی و بر اساس مفاهیم فرهنگی و دینی متداول در غرب تالیف شده اند. امروزه در نظر گرفتن مسایل فرهنگی در امر مشاوره و روان درمانی، از دغدغه های بسیار مهم مشاوران و درمانگران است؛ این در مورد کتاب های خود درمانی هم صدق می کند. چه بسا اگر به تفاوت های فرهنگی در این زمینه دقت نکنیم، فرایند درمان به بیراهه کشیده شود. یک مفهوم مرتبط در چنین بحثی مفهوم مشاوره بومی شده است که به کارگیری یک رویکرد مشاوره ای با نظر به فرهنگ خاص یک جامعه و امروزه در کشورهای بسیاری متداول است. در کشور ما هم به ویژه در سال های اخیر رویکردهای مشاوره مختلف با بهره گیری از تعالیم دینی و آموزه های مانوس در فرهنگ ایرانی ارایه شده است و راهنماهای درمانی هم که مبتنی بر فرهنگ هستند، در این زمینه به نگارش درآمده اند.

منبع : هفته نامه سلامت

/ج