قربانیانی که فریادرسی ندارند ، مسئول ساماندهی به آشفته بازار فضای مجازی کیست؟ - بانیما

خبرنگاران - رضا رحیمی: سایت ها و شبکه های اجتماعی شکل گرفته در فضای مجازی، در سایه برخی کاستی ها و ضعف در نظارت به جولانگاهی برای سودجویان تبدیل شده و هر لحظه احتمال قربانی شدن یک شهفرایند دیگر در این فضا وجود دارد؛ قربانیانی که یا اموال شان به سرقت می رود یا با به سرقت رفتن اطلاعات محرمانه و شخصی شان، اسیر مسائل غیرقابل تصوری می شوند.

در چنین فضایی، مسائل مهمی چون سواد فضای مجازی و ارائه آموزش های کافی به شهفرایندان و نیز افزایش ضریب امنیت فضای مجازی از جمله ضرورت هایی است که بی توجهی به آن ها، زمینه تشدید مسائل این حوزه را فراهم می کند.

اکنون در شرایطی قرار داریم که هنوز نظام بانکداری کشور در جهت هوشمندسازی با چالش های فراوانی روبه روست و بسکمک از شهفرایندان برای حساب و کتاب های مالی خود ناگزیرند چند حساب یا کارت بانکی داشته باشند؛ حساب و کارت هایی که تعدد رمز و اطلاعات سری آن ها خود ضریب لو رفتن اطلاعات را بالا می برد. این رویه در حالی است که با توجه به توسعه تکنولوژی و در دسترس قرار دریافت گوشی های هوشمند امکان ایجاد ارتباط میان کارت های بانکی و دستگاه های هوشمند شهفرایندان برای بالابردن ضریب امنیت این حساب ها افزایش وجود دارد.

از سویی دیگر نبود آموزش های کافی به ویژه در مدارس کشور به دانش آموزان و نپذیرفتن فضای مجازی و حضور نوجوانان و جوانان در آن به عنوان یک واقعیت از سوی نهادهای رسمی و متولی آموزش، چالش بزرگ دیگری است که نمی توان از کنار آن به سادگی عبور کرد. نهادهایی که باید متولی آموزش و بالابردن آگاهی افراد جامعه باشند خود در سردرگمی میان به رسمیت شناختن یا نفی شبکه های مجازی قرار گرفته اند و این شهفرایندان و کاربران فضای مجازی هستند که مجبورند خسارت این سردرگمی را بپردازند.

در این آشفتگی، بازار مکاره ای برای سودجویان ایجاد کرده است که برای پیشبرد اهداف خود از نبود سواد کافی در جامعه و ضعف در نظارت استفاده می کنند و افرادی که از هوش و ذکاوت قابل قبولی نیز برخوردارند به جای این که این توانمندی خود را در جهت توسعه کشور به کار گیرند، توانمندی هایشان را در جهت تحمیل خسارت به دیگر همنوعان و سودجویی به کار بسته اند. رویه ای که قربانیان زیادی را در حوزه های مختلف به جامعه معرفی کرده و این فرایند خطرناک همچنان ادامه دارد.

دکتر حسین امامی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه های نوین در گفت وگو با خبرنگاران سرنخ، چالش های فضای مجازی را مورد بررسی قرار داده و مسائل موجود در فضای مجازی و ضرورت هایی را بیان می کند که باید مورد توجه قرار گیرد. آنچه در ادامه می خوانید مشروح این گفت وگوست.

• ارزیابی تان از شرایط امنیت فضای مجازی و کلاهبرداری هایی رُخداده در این فضا چیست؟

واقعیت این است؛ کلاهبرداری هایی که در ارتباطات دیجیتال می تواند رخ دهد عمدتا مربوط به سرقت هویت و بدافزارهاست. سرقت هویت زمانی اتفاق می افتد که اطلاعات حساس مانند نام کاربری و رمز عبور کاربر در اختیار کلاهبرداران بیفتد. بدافزارها هم مربوط به نرم افزارهایی است که می تواند کنترل رایانه یا تلفن همراه هوشمند کاربر را به طور کامل یا جزئی در اختیار خود بگیرد. آن گونه که در آمارها و خبرها اعلام می گردد برداشت اینترنتی غیرمجاز از حساب افراد بیشترین جرم فضای مجازی را به خود اختصاص داده است. بعد از آن دیگر کلاهبرداری های اینترنتی، مزاحمت، تهدید و اخاذی در فضای آنلاین نیز در رتبه های بعدی قرار گرفته اند. آمار حاکی از آن است که جرم های مالی در بستر اینترنت و رسانه های اجتماعی سال گذشته، 200درصد نسبت به سال 1396 افزایش داشته است. این آمار نشان دهنده افزایش نگران کننده کلاهبرداری های اینترنتی است و کاربرانی که با تلفن همراه هوشمند یا هر دستگاهی که به اینترنت متصل می شوند، بیشتر از گذشته در معرض ریسک و آسیب این تهدیدها قرار دارند. بنابراین شهفرایندان باید نسبت به حفظ اطلاعات حساب های بانکی و رمزهایشان در فضای مجازی هوشکمک و حساسیت به خرج دهند. همچنین هر برنامه نرم افزاری ناشناخته و ناامن را دانلود نکرده و دقت کافی در این حوزه داشته باشند.

• فارغ از بحث افزایش هوشکمک و دقت شهفرایندان برای حضور در فضای مجازی، ما شاهدیم سواد بسکمک از شهفرایندان در استفاده از فضای مجازی که لازمه افزایش هوشکمک است به اندازه استاندارد نیست. این رویه کار کلاهبرداران را برای تخلف و سرقت سایبری افزایش داده است. برای این مسئله مهم چه باید کرد؟

به نظر من آموزش در این حوزه نقش بسیار حساس و بسزایی ایفا می کند؛ البته متولیان آموزش شهفرایندی مانند سازمان فرهنگی هنری شهرداری ها و فرهنگسراها و سرای محله ها باید در راستای آموزش بزرگسال ها همت بیشتری کنند. از سوی دیگر آموزش در مقاطع مختلف تحصیلی برای دانش آموزان نیز حائز اهمیت است. روابط عمومی بانک ها، پلیس فتا و رسانه ها نیز به این مسئله پیش از این بسیار پرداخته اند اما متاسفانه جامعه هنوز روی این مسئله حساس نشده است و کسی فکر نمی کند این اتفاق یک روزی برای او رخ می دهد. در حالی که این موضوع با یک اشتباه کوچک مانند ذخیره اطلاعات بانکی در کامپیوتر محل کار هم می تواند به وجود آید.

• شما برای رهایی شهفرایندان از تهدیدهای فضای مجازی پیشنهاد مشخصی دارید؟

پیشنهاد می کنم نهاد و مراجع بالادستی مانند شورای عالی فضای مجازی نسبت به تدوین دستورالعملی جامع برای منظور حفاظت از کاربران اقدام کند و شرح وظیفه متولیان این امر را برای آموزش و آگاهی بخشی مردم مشخص کند. در حقیقت این اقدام بر اساس یک برنامه جامع و یکپارچه و با مخاطبانی مشخص، دنبال گردد. تا زمانی که یک رویه مشخص و منسجم در کشور برای مقابله با این آسیب ها وجود نداشته باشد، حل آسیب ها امکان پذیر نخواهد بود.

• شما از آن دست متخصصانی هستید که عقیده دارند طی نشدن فرایند عادی توسعه فضای مجازی در ایران یکی از دلایل اصلی وقوع مسائل در این حوزه است؟

زیاد شنیده ایم که می گویند قبل از ورود هر تکنولوژی جدید باید فرهنگ آن در جامعه وجود داشته باشد. به واقع در زمینه فضای مجازی و توسعه آن در کشور با چالشی جدی روبه رو هستیم. قبل از ورود هر تکنولوژی به کشور رسانه ها نتوانستند کارکردهای مثبت و منفی آن را برای مردم بازگو کنند. به عنوان مثال چقدر برنامه های صدا و سیما مربوط به استفاده مفید از رسانه های اجتماعی در بخش های مختلف مانند اقتصاد، سیاست، اجتماع و ... بوده است؟ رسانه ملی چقدر از کارکردهای رسانه های اجتماعی مانند فیس بوک، اینستاگرام و تلگرام و ... در فضای کسب و کار سخن گفته است؟ متاسفانه آن قدر که از نکته های منفی چون ابزار جاسوسی دشمن و فروپاشی نهاد خانواده و... در رسانه ها سخن گفته اند، درباره حُسن و مزیت های آن حرفی به میان نیامده است. اثر این نوع سیاست گذاری را هم در مردم دیده ایم. مردم وقتی ببینند تکنولوژی جدیدی برایشان مفید است برای استفاده از آن خود پیشقدم می شوند. امکانات ظاهری و سطحی این تکنولوژی ها می تواند فراگیر گردد، اما استفاده های تخصصی و حرفه ای تر نیاز به آموزش قابلیت ها و پرورش مهارت ها دارد.

اینترنت پرسرعت می تواند در اولین گام فرصت آموزش را در جوامع روستایی فراهم کند. اما سوال این است که اگر آموزش نباشد چه اشکال ها و خطرهایی را متوجه جوامع روستایی می کند؟ شاید مهم ترین اشکال برگردد به مهاجرت فزاینده روستاییان به شهرهای بزرگ و تغییرات فرهنگی و کم رنگ شدن آداب، رسوم و فرهنگ بومی و محلیهر رسانه اجتماعی که به جامعه ما آمد اول آزاد بود و بعد از مدتی که بین مردم فراگیر شد دچار فیلتر شد. فیس بوک، یوتیوپ، توییتر، تلگرام و... از محبوب ترین و معروف ترین شبکه های اجتماعی در ایران بودند. این تکنولوژی ها مطابق سیر تحولی که دارند مانند پله نردبانی است و در فاصله های کوتاه مرحله قبلی را طی کرده و گام بعدی را برمی دارد؛ یعنی هم زمان با ترویج فرهنگ استفاده در جامعه، این شبکه های اجتماعی فراگیر و به سبک زندگی مردم تبدیل شده است و مردم به آن عادت کرده اند. در حقیقت مردم یک جامعه با ورود به یک مرحله و آشنایی با آن، وارد تکنولوژی ارتباطی بعدی می شوند ولی در کشور ما بدون گذراندن کامل مراحل فیس بوک و توییتر وارد مرحله استفاده از پیام رسان های موبایلی مانند وایبر شدیم. در این پیام رسان ها شماره تلفن هرکس (که جزو حریم خصوصی اش محسوب می گردد) قابل مشاهده برای همه بود و در آن ایام شاهد جرم های فزاینده ای در کشور بودیم. نه این که این تکنولوژی ها مقصر و مشکل اصلی باشند بلکه گام های قبلی زندگی در ارتباطات دیجیتال را به خوبی پشت سر نگذاشتیم و زمان می برد تا این اخلاقیات عوض گردد و فرهنگ جدیدی در رسانه های اجتماعی به وجود آید. ضمن آن که کسی نمی تواند به ادعای فرهنگ سازی، فرهنگ جدیدی را به زور به شهفرایندان تلقین کند.

• اکنون در دورانی قرار داریم که دولت دوازدهم و وزارت ارتباطات با افتخار از توسعه زیرساخت های اینترنت پرسرعت در مناطق دور افتاده سخن می گوید. به نظرتان این رویه با توجه به نبود آموزش های کافی چالش هایی را در پی خواهد داشت؟

اتفاقا اینترنت پرسرعت خود می تواند در اولین گام فرصت آموزش را در جوامع روستایی فراهم کند. اما سوال این است که اگر آموزش نباشد چه اشکال ها و خطرهایی را متوجه جوامع روستایی می کند؟ شاید مهم ترین اشکال برمی گردد به مهاجرت فزاینده روستاییان به شهرهای بزرگ و دوم تغییرات فرهنگی و کم رنگ شدن آداب، رسوم و فرهنگ بومی و محلی. این به آن معناست که نبود آموزش های لازم می تواند منجر به تغییر هویت در افراد گردد. اگر بخواهیم از مزیت های اینترنت پرسرعت هم بگوییم این که اینترنت و حتی رسانه های اجتماعی ماهیتاً ابزار منحصربه فردی است برای قدرت دهی به جوامع روستایی که می تواند صدای آن ها را در بخش های مختلف جامعه بالا ببرد و توسعه مشارکتی را تقویت کند. از طرفی هم می تواند زمینه توسعه گردشگری و تجارت را در این مناطق افزایش دهد.

• راهکارهای توسعه امنیت فضای مجازی و کاهش آسیب های مرتبط با آن چیست؟

سازمان ملل متحد برای این موضوع راهکار و دستورهایی دارد که در قالب سرفصل 11 توصیه به کمک رسانه های اجتماعی منتشر شده است. در این کتابچه 176 صفحه ای که از سوی سازمان فناوری اطلاعات ایران نیز ترجمه و منتشر شده است، راهکارها و دستورهایی وجود دارد که عمل کردن به آن ها می تواند بسکمک از مسائل و مسائل این حوزه را برطرف کند. در این کتابچه، آموزش هایی برای مدیران ارشد دولتی مطرح شده است که نگرش آن ها را تغییر می دهد تا نکته هایی را در سیاست گذاری و برنامه ریزی برای شهفرایندان مدنظر قرار دهند. اگر مسئولان و متولیان کشور ما ضمن مراجعه و بررسی دقیق این نظام نامه در پی آن به تدوین و تنظیم نظام نامه های منسجم داخلی اقدام کرده و در پی نهادینه کردن آن باشند، قطعاً در آینده منافع آن در جامعه نمایان خواهد شد. در غیراین صورت با توجه به فرایند شتابان توسعه بدافزارها و افرادی که در فضای مجازی در پی تخلف هستند، خسارت های زیادی متوجه شهفرایندان خواهد شد.

منبع: خبرنگاران سرنخ