علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد ، اقداماتی که باید اصولی صورت گیرند - بانیما

بلاهای طبیعی و آسیب به بناهای تاریخی ایران

با وجود احتمال وقوع هر کدام از بلایای طبیعی در کشور و در هر زمانی و نابودی بناهای تاریخی ایران، اما آتش در چند سال اخیر همچنان رتبه نخست تلنگرهایی را دارد که گاهی سبب خیر برگزاری برخی برنامه ها و جلساتی می شود که از دید همان متولیان و کارشناسان میراثی، کاری تکراری است. اقدامی که بدون هیچ برنامه ریزی و برداشتن قدمی مناسب فقط برگزار می شوند تا شاید روزی به نتیجه عملی برسند. هر چند میراث فرهنگی در کشور تاکنون در کنار چند زلزله تاریخی در سال های دور و یکی دو زلزله دو سال اخیر که تلنگرها را برای حفاظت از آثار تاریخی تکان دهنده تر کرده، قدری هوشمندتر از قبل عمل می کند و دست کم به فکر راه چاره ای برای جلوگیری از نابودی بناهای تاریخی ایران می افتد، شاید یکی از مهمترین نکات در رسیدن به این راه های چاره، بررسی اتفاقات رخ داده در زمان وقوع هر بحران در بناهای تاریخی باشد. نخستین نشست تخصصی بناهای تاریخی و خطرآتش سوزی که در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد، به بررسی زمان وقعوع آتش سوزی و آسیب به بناهای تاریخی ایران پرداخت.

چرا اطفای حریق مسجد جامع ساری به موقع انجام نشد؟

عصر پنجشنبه 21 تیر که شعله های آتش بر قلب مسجد جامع ساری زبانه کشید و امروز جای آن مسجد جامعی بازسازی شده از تاریخ صدها سال گذشته این شهر نشسته است. مهدی ایزدی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان مازندران با اشاره به نابودی بناهای تاریخی ایران اظهار می کند: اصل این بنای تاریخی متعلق به سده دوم هجری و از دوره خلافت هارون الرشید است که در دوره فتحعلی شاه بازسازی و مرمت شد. وی با بیان اینکه اعتباری در سال 90 برای مرمت و ساماندهی این مسجد تاریخی تخصیص داده شده، می افزاید: تعیین حریم این بنای تاریخی بنا در سال 80 انجام شد. همچنین با انجام عملیات مستندنگاری بنا، نخستین کارها برای حفاظت از آن در دستور کار قرار گرفت و براساس تصاویر به دست آمده توانستیم مرمت مسجد را انجام دهیم. او در بخشی از صحبت هایش درباره دلایل اطفا نشدن مناسب حریق می گوید: از یک سو مدیریت مسجد بر عهده هیئت امنای مسجد بود و از سوی دیگر این مسجد پنج امام جماعت دارد، در این شرایط وضعیت این بنا تعیین است، حتی میراث فرهنگی مجبور شده بود در دوره ای به دلیل نصب سیستم تاسیساتی گرمایش و سرمایش و نورپردازی و سیم های کابلی که متولیان و مدیریت مسجد انجام داده بودند، در چند سال گذشته از هیئت امنای مسجد شکایت کند. از یک سو مردم زیادی در اطراف مسجد جامع تجمع کرده و از سوی دیگر کوچه های باریک منتهی به مسجد جامع ساری حرکت آتش نشانان با تجهیزات به سمت مسجد را کند کردند.

تاکنون برای مسجد جامع ساری و جلوگیری از آسیب به بناهای تاریخی ایران چه کرده اند؟

وی با تاکید بر حضور دائم شهرداری برای تکمیل پروژه و جمع بندی ساماندهی مسجد جامع ساری در طول 13 ماه، بیان می کند: آواربرداری، برطرف خطر و تجهیز مسجد از مهمترین اقداماتی است، که به عنوان بخش اصلی کار هنوز انجام نشده اند. او همچنین از تدبیرهایی که در زمان بازسازی و ساماندهی مسجد برای اطفای حریق های احتمالی بعدی و جلوگیری از آسیب به بناهای تاریخی ایران برنامه ریزی شده را ایجاد کانال و عبور لوله های اطفای حریق در زیر زمین مسجد می داند و اضافه می کند: با این وجود هنوز عملیات تکمیل پروژه سیستم اطفای حریق تجهیز نشده اند. وی با تاکید بر اینکه باید در بخش دسترسی به بناهای تاریخی جدی تر عمل کرد، اضافه می کند: آتش سوزی شوخی ندارد، در عرض نیم ساعت همه مسجد تاریخی ساری در آتش سوخت، آن هم درست در زمانی که نیروهای آتش نشانی تلاش می کردند خود را به ساختمان برسانند، در حال حاضر نیز برای ساماندهی مسجد تاسیسات روی دیوار جمع آوری شده و کانال های تاسیساتی در داخل مسجد ایجاد شده اند، همچنین یک موتور خانه مرکزی پشت حیاط مسجد در حال ایجاد است.

اگر آتش مسجد جامع به هفت هکتار بافت تاریخی ساری سرایت می کرد!

وی در پاسخ به این پرسش که اگر آتش سوزی گسترش پیدا می کرد، چه تاثیری بر دیگر بخش های بافت تاریخی ساری و مسجد تاریخی که در کنار مسجد جامع ساری است، می گذاشت؛ اظهار می کند: با توجه به شرایط موجود در مسجد و با توجه به اینکه مسجد جز هسته مرکزی بافت ساری بوده که همه این مجموعه حدود هفت هکتار را شامل می شود، اگر آتش به آن نقاط سرایت می کرد، اتفاق غیرقابل جبرانی رخ می داد. به گفته او، در زمان وقوع آتش سوزی، کسبه بازار قدیم ساری به سرعت مغازه های قرارگرفته در نزدیک مسجد را تخلیه کردند تا در صورت سرایت آتش به بخش بازار، بتوانند راحت تر آن را خاموش کنند. معاون میراث فرهنگی استان مازندران پیرامون نابودی بناهای تاریخی ایران اضافه می کند: برای رسیدن به جوابی درست در این زمینه، تصمیم گرفتیم مانند دیگر پروژه ها با این محوطه تاریخی برخورد کنیم، قصد داشتیم تا مطالعات زیادی در این محدوده انجام دهیم، اما با مسائل زیادی روبرو شدیم. او از جمله این مسائل را شایعه پراکنی برخی افراد و نصب بنرهایی با این مضمون که میراث فرهنگی در حال انتقال گنج های زیر مسجد به نقطه ای دیگر است، بیان می کند و ادامه می دهد: در حال انجام حدس بودیم که این نوع شایعات مطرح شدند، بنابراین مجبور شدیم با توجه به شرایط رخ داده کار را تعطیل کنیم، چون توضیحات میراث فرهنگی را قبول نمی کردند. ایزدی اما در توضیح اقدامات پیشگیرانه بعدی برای جلوگیری از آتش سوزی های احتمالی بعدی در بناهای تاریخی مختلف ساری و مازندران اظهار می کند: چند جلسه برگزار کرده ایم و مسئولان اعلام آمادگی کرده اند که به ما کمک می کنند. به عنوان مثال خانه کلبادی به عنوان نمونه و پایلوت، برای نصب تاسیسات سیستم آموزشی انتخاب و راه اندازی شد تا یاد بگیریم چطور با تک بناها برخورد کنیم و چه زیرساخت هایی برای جلوگیری از بروز حوادث در آن نیاز است.

تفاوت های آتش سوزی سال 1388 با سال 1398 در بازار دنیای تبریز

بازار دنیای تبریز 18 اردیبهشت امسال بار دیگر آتش گرفت، آتشی که نخست هیچ کس متوجه گرمایش نشد تا کوهنوردان تبریزی از بالای کوه با آن روبه رو شدند و از سوی دیگر یگان حفاظت میراث فرهنگی پایگاه بازار دنیای تبریز در حین گشت زنی با آن روبرو شده و خبر را به گوش آتش نشانان رساند و از نیمه شب نخستین تصاویر و خبرها از آن در فضای مجازی دست به دست شدند. حتی به گفته خبرنگاران محلی، اصناف فعال در این بازار تاریخی، به محل ورودی های منتهی به سرای دو دری رسیدند و تا صبح شاهد خاکستر شدن سرمایه شان بودند، آن هم درست در نقطه ای که 10 سال قبل هم با هرم آتش اتصالی برق ها، زندگی شان دود شد و به هوا رفت! حسین اسماعیلی سنگری، مدیر پایگاه میراث دنیای بازار تبریز در صحبت درباره راه چارههای حفاظت در بازار در روبروه با بحران های طبیعی مانند آتش سوزی در یک دهه اخیر، نخست به بروز دو آتش سوزی در یک دهه و به فاصله ده ساله در سال هی 1388 و 1389 اشاره می کند و می گوید: تبریز، بزرگترین بازار سرپوشیده دنیا با 270 هزار متر مربع مساحت است که هنوز نوع و تکنیک ساختِ برخی از طاق های آن برای بسکمک از مردم تعیین نیست و اکنون در حال بررسی راه هایی برای بررسی میزان تنوع طاق های هستیم که در طول 200 سال گذشته، ساخته شده اند. او بازار تبریز را در مساحتی 270 هکتاری با 160 عنصر معماری مانند 30 مسجد، مغازه و دیگر عناصر مختلفی که همه آن ها در فهرست میراث دنیای و با نام بازار تبریز دنیای شده اند، می داند و ادامه می دهد: 16 درصد مالکیت عمومی، 66 درصد مالکیت خصوصی و 16 درصد مالکیت وقفی و دو درصد مالکیت دولتی برای این محوطه دنیای وجود دارد. وی با اشاره به اینکه در آتش سوزی سال 88، پایگاه میراث فرهنگی بازار تبریز در حال تهیه پرونده ثبت دنیای این بازار بود، اظهار می کند: نخستین آتش سوزی ساعت پنج بعدازظهر در 13 آبان سال 88 رخ داد که اطفای آن حدود 13 ساعت طول کشید و در این مدت زمان چیزی حدود هزار متر مربع در آتش سوخت، اتفاقی که با سهل انگاری یکی از کسبه رخ داد و به مدت 40 دقیقه آن بخش از بازار در آتش می سوخت و کسی متوجه آن نبود، مرمت بازار نیز در طول 18 ماه بازسازی شد، اما دومین آتش سوزی بعد از افطار و درست زمانی رخ داد که هیچ کس در بازار حضور نداشت و اطفای حریق فقط سه ساعت طول کشید. وی با بیان اینکه در دومین آتش سوزی فقط در و پنجره ها و کالاهای مغازه ها در آتش سوخت، اما هیچ آسیبی به کالبد و بنا وارد نشد، ادامه می دهد: با توجه به این که بعد از سال 88 در نخستین قدم بازار مستندنگاری شده بود، به حدی که امروز 95 درصد بازار نقشه تعیینی دارد و فقط پنج درصد باقیمانده به دلایلی مانند نبود مالک و تعطیل بودن مغازه ها در طول سال های مختلف و امکان دسترسی نداشتن به برخی از نقاط بازار، بررسی نشدند. او اضافه می کند: پیش بینی تشکیل کارگروه ویژه برای ستاد بحران بازار تبریز با حضور سازمان های مختلف مانند هلال احمر نیروی انتظامی و بیمه در دستور کار قرار گرفت.

تصمیمشان برای نجات بازار تبریز بعد از آتش سوزی ها و جلوگیری از نابودی بناهای تاریخی ایران چه بود؟

وی به تحقیق های انجام شده برای بررسی رابطه عوامل آتش سوزی در فضای بازار تبریز اشاره می کند و توضیح می دهد: در بررسی های انجام شده تصمیم گرفته شد تا سیستم گرمایش مرکزی جمع آوری و دپو کردن کالا در سراهای بازار به عنوان انبار ممنوع شود، وسایل استفاده از کپسول های آتش نشانی در بازار تعبیه شده و شیرهای هیدرانت آتش نشانی در سراسر بازار نصب شود. او احداث یک ایستگاه 104 آتش نشانی مختص مجموعه بازار تبریز در فاصله 50 متری آن در دستور کارقرار گرفته و تجهیز شود را از دیگر برنامه های در دست انجام بعد از اتش سوزی مطرح می کند و می افزاید: از سوی دیگر تمهیدات آتش نشانی قبل از نصب کپسول های آتش نشانی صورت گیرد، همچنین وسایل نقلیه موتوری مخصوص بازار از ایتالیا خریداری شد و حدود 95 درصد کسبه، مغازه های خود را تحت پوشش بیمه حوادث قرار دادند.

به دلیل اعتراض های زیادم از حضور در جلسات شهری محروم شدم

اسماعیلی سنگری همچنین با نشان دادن تصاویری از اسناد و نامه نگاری های انجام شده با دستگاه های مختلف دولتی برای ساماندهی بازار تبریز مانند جابجایی سیم های برق یا ساماندهی لوله های آب، بیان می کند: با توجه به اعتراض هایی که در جلسات مختلف دولتی نسبت به بی توجهی این دستگاه ها در برابر خواسته های میراث فرهنگی داشته ام، از حدود سه ماه قبل ورود من به این جلسات استانی ممنوع شده است، به نظر می رسد این اتفاق به آن دلیل رخ می دهد که وظایف خود را در بناهای تاریخی به خصوص بازار تبریز به خوبی انجام نمی دهند. وی، همچنین به بی توجهی نیروی انتظامی در طول دو سال و نیمه گذشته برای گشت زنی در پشت بام بازار تبریز اشاره می کند و می گوید: نیروی انتظامی انجام نشدن این کار را به این دلیل مطرح می کند که هزینه گشت زنی ها از سوی شهرداری به این دستگاه پرداخت نمی شود، این در حالی است که معتقدیم تأمین امنیت وظیفه نیروی انتظامی است، زمانی که نگهبان و نیروی انتظامی یا سرایدار در چنین مکان هایی نداریم قطعاً سیستم اعلام حریق نیز وجود ندارد. او در توضیح چگونگی مطلع شدن از آتش سوزی بازار تبریز در ماه رمضان امسال، اظهار می کند: در زمان آتش سوزی دوم در بازار تبریز، یکی از یگان های گشت میراث فرهنگی، در حال گشت زنی بوده که متوجه بوی سوختگی می شود، در همان زمان چند نفر که روی کوهی مشرف به بازار تبریز بودند، شعله های آتش را می بینند و با سازمان آتش نشانی تماس می گیرند، آن ها نخست فکر می کنند که آتش متعلق به بازار دیگری است و تجهیزات خود را به آن نقطه می برند اما بعد از حضور در آن مکان متوجه می شوند موقعیتِ آتش سوزی متعلق به این بازار است. وی با اشاره به اینکه حجم آتش سوزی در سال 98 بیشتر از سال 88 بود، ادامه می دهد: اتصال ترانس برق داخل سرا در سال 98 باعث آتش سوزی شده بود، علتی که اداره برق آن را قبول ندارد، حدود 30 مغازه در آتش سوخت و یک هفته مغازه های آن سرا، مهر و موم شدند تا با توجه به شکایت اداره برق علت دقیق آتش سوزی تعیین شود، با انجام آسیب شناسی ها از ابعاد کالبدی، کاربردی، ساختاری و منظری نتایج آن برای تهران فرستاده شد، اکنون نیز حدود 70 درصد مغازه ها احیا و راه اندازی شده اند و در بقیه مغازه ها نیز کار نازک کاری و کف سازی در حال انجام است.

مهمترین علت نابودی بناهای تاریخی ایران در زمان بحران چیست؟

عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری؛ اصلی ترین علتِ آسیب پذیری بناهای تاریخی در زمان آتش سوزی را ضعف در اعلان حریق می داند و ادامه می دهد: دست کم در بازار تبریز با چنین مسئله ای روبرو هستیم که باید برای برطرف کردن آن به دنبال راه چاره باشیم. او یکی از بهترین راه های چاره را استفاده از سیستم اینترنت اشیا بیان می کند و می گوید: می توانیم مشکل را با نمونه سیستم اعلان حریق هوشمند برطرف کنیم، در حال حاضر این سیستم اعلان حریق به صورت پایلوت در پایگاه میراث فرهنگیِ بازار دنیای تبریز نصب شده که اگر نقطه ای آتش بگیرد، از طریق اپراتور تلفن های همراه مانند همراه اول، ایرانسل و تلفن ثابت می توانیم آتش سوزی رخ داده را اعلام کنیم، حتی از کسبه درخواست کرده ایم تا این سیستم را برای مغازه های خود خریداری کنند، این سیستم توانایی دارد تا مغازه ها را به صورت اسم تعیین کند که برای کدام یک چنین اتفاقی رخ داده است. اسماعیلی سنگری با تاکید بر لزوم ضرورت پیگیری و آمادگی در مقابل آتش سوزی با استفاده از سیستم اعلام حریق هوشمند بیان می کند: استفاده از سیستم نگهبان های شبانه روزی در سراها و تیمچه ها، استفاده از پست شبانه روزی آتش نشانی در بخش های مختلف بازار، حضور گشت شبانه ماموران نیروی انتظامی در پشت بام های بازار و نصب سیستم اطفای حریق در فضاهای مختلف بازار از جمله راه چارههایی هستند که بناهای تاریخی که از نظر مساحت و گستردگی امکان کنترل یکپارچه را ندارند، محافظت می کنند.

منبع: ایسنا

dorezamin.com: بیاید با هم به دور زمین چرخی بزنیم و همه چیز را از نزدیک ببینیم