ظهور و سقوط بنای بزرگ اسکندریه - بانیما

اسکندر مقدونی فرمانروای یونان باستان، میراث پایداری از خود به جای گذاشت. پس از به سرانجام رسیدن زندگی او در 323 پیش از میلاد، امپراتوری گسترده مقدونی به چندین امپراتوری با فرمانروایان نو تقسیم شد و بطلمیوس یکم سوتر به فرعون مصر تبدیل شد.

علاقه او به ترویج فرهنگ هلنیستی و تبدیلِ اسکندریه به مرکز دانش و یادگیری الهام بخش، به ایجاد کتابخانه بزرگ اسکندریه و یکی از بزرگ ترین و تاثیرگذارترین کتابخانه های دنیا باستان، منجر شد.

گمان می رود کتابخانه بزرگ اسکندریه در دوران اوج و شکوفایی اش بین 40هزار تا 400هزار طومار یونانی و مصری معادل 100هزار کتاب را در خود جای داده بود. بسیاری از محققان یونانی برای کار کردن به این کتابخانه رفتند و به معروفیت اسکندریه به عنوان یک شهر پیشرو یاری کردند.

در نهایت، تعداد اسناد این کتابخانه به میزان ای رسید که یک معبد به نام سراپیوم (Serapeum) برای نگهداری از بعضی از مجموعه اسناد این کتابخانه بنا شد. با این که ویرانه های سراپیوم هنوز قابل مشاهده است، اما دیگر چیزی از کتابخانه بزرگ اسکندریه باقی نمانده است.بسیاری معتقدند این کتابخانه در جریان یک آتش سوزی مهیب نابود شده است. با این حال نابودی این کتابخانه بسیار پیچیده تر است. در ادامه نگاهی داریم به وقایعی که در فراز و فرود این کتابخانه نقش داشته است.

با این که شاید ایده اصلی کتابخانه بزرگ اسکندریه را خود اسکندر مقدونی مطرح نموده باشد، اما در دوران حکمرانی بطلمیوس یکم سوتر بود که روند ساخت آن شروع شد. این کتابخانه بخشی از مؤسسه بزرگتری به نام Mouseion یا موسسه الهه های هنر و دانش بود که اتاق های مختص موسیقی، شعر، فلسفه، آناتومی و ستاره شناسی داشت. گمان می رود ساخت این کتابخانه و مؤسسه الهه های هنر و دانش، پس از درگذشت بطلمیوس در دوران حکومت بطلمیوس دوم (309 تا 246 پیش از میلاد) به سرانجام رسیده باشد.

بطلمیوس دوم و سایر حکمرانان بطلمیوسی روند جمع آوری متن های مختلف را با فرستادن ماموران سطلنتی به همراه بودجه زیادی به خارج ادامه دادند و تا جایی که امکان داشت اسناد مختلف را صرف نظر از موضوع و نویسنده آن ها خریداری کردند. این روش بسیار تاثیرگذار بود و مجموعه این کتابخانه به سرعت توسعه پیدا کرد و در نهایت ساخت معبد سراپیوم در قرن سوم پیش از میلاد برای نگهداری از سایر اسناد لازم شد.

همچنان که معروفیت این کتابخانه در سراسر مدیترانه پراکنده می شد، محققان یونانی برای کار و مطالعه به مؤسسه الهه های دانش و هنر هجوم آوردند. علاقه به استفاده از این کتابخانه بسیار افزایش پیدا کرد و این موضوع نه تنها برای حجم بسیار بالای طومارها، بلکه برای آزادی آکادمیک فضای کتابخانه هم بود؛ چراکه کتابخانه و مؤسسه به هیچ یک از مکتب های فلسفی وابسته نبودند. علاوه بر آن، تمام محققانی که در این موسسه مطالعه می کردند اتاق و غذای رایگان داشتند، از جمله مهمترین افرادی که در این مؤسسه فعالیت داشتند می توان به ارشمیدس، اقلیدس و اِبَرخُس اشاره نمود.

سکه تصویرگر بطلمیوس هشتم

در 145 پیش از میلاد، آریستارخوس ساموتراکی (Aristarchus of Samothrace)، ششمین رئیس کتابخانه، درگیر یک کشمکش بین دو حکمران بطلمیوسی شد. پس از این که بطلمیوس هشتم به قدرت رسید، آریستارخوس و تمام محققان خارجی از اسنکدریه تبعید شدند. این کار، محققان را مجبور کرد تا مکان های نوی برای تحقیقات در مدیترانه پیدا و یا تأسیس نمایند. در نتیجه، تأثیرات کتابخانه و اسکندریه کم کم از بین رفت و اسکندریه دیگر به عنوان مرکز دانش در نظر گفته نمی شد و محققان کم تر تمایل داشتند در آنجا کار نمایند یا ساکن شوند.

سردیس ژولیوس سزار

کتابخانه اسکندریه با این که شکوه سابقش را نداشت، ولی زمانی که ژولیوس سزار در 48 پیش از میلاد به مصر سفر کرد همچنان فعالیت داشت. هدف اصلی سزار این بود که ژنرال پومپه را پیدا کند و او را شکست دهد، اما پس از این که دریافت دشمنش دیگر زنده نیست، درگیر جنگ داخلی بین بطلمیوس چهاردهم و کلئوپاترا شد.

درحالی که نیرو های سزار در اسکندریه محاصره شده بودند، بعضی از سربازان کوشش کردند با آتش زدن کشتی هایی که در بندر پهلو گرفته بودند جلوی ناوگان بطلمیوس چهاردهم را بگیرند. گویا این آتش به شهر توسعه یافت و بخشی از کتابخانه بزرگ اسکندریه و چند هزار طومار را سوزاند. با این حال، به اعتقاد بسیاری، این کتابخانه پس از آتش سوزی سقوط نکرد. در حقیقت، منابع تاریخی قویا اشاره می نمایند که Mouseion سریعا بازسازی شد و با این که در مقایسه با قبل تاثیرگذاری کمتری داشت، ولی همچنان به عنوان مکانی برای مطالعه و تحقیقات به فعالیت ادامه داد.

پس از این که مصر به بخشی از امپراتوری روم در 30 پیش از میلاد تبدیل شد، اسکندریه و متعاقبا کتابخانه آن تحت تاثیر قرار گرفتند. رومی ها کتابخانه های متعددی در سراسر قلمرو تأسیس کردند و گاهی اوقات از طومار های اسکندریه برای پر کردن این مؤسسات نو استفاده می کردند.

در قرن های بعدی، این شهر شاهد تغییر قدرت و جنگ بود. با این که تاریخ دقیق نابودی این کتابخانه تعیین نیست، اما مورخان معتقدند بقایای به جای مانده از کتابخانه اسکندریه احتمالا در 272 میلادی در طول نبرد امپراتور اورلیان با ملکه زنوبیا یا محاصره اسکندریه در 297 میلادی نابود شده باشد. با این که کتابخانه بزرگ اسکندریه از بین رفت، اما سنت مؤسسات آکادمیک در دنیا باستان ادامه پیدا کرد. سراپیوم (Serapeum) باقی ماند و چندین قرن به عنوان یک کتابخانه و معبد فعالیت داشت.