نگاهی به شرایط پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر - بانیما

هر سال ابعاد تازه ای به خود می گیرد و هر بار در تعقیب ناکامی هایش میتوان ردپای مداخلات غیر کارشناسی را به وضوح مشاهده کرد. نتیجه این مناقشات و دور باطل تا به امروز چیزی جز بلاتکلیفی باغ و پرونده ثبت جهانی نبود. پرونده ای که از سال 2007 تا امروز همچنان در لیست انتظار یونسکو در جا می زند. باغ 33 هکتاری به عنوان عنصر کلیدی این پرونده به همراه هتل عرصه های جدایی ناپذیری هستند که سال 1383 در لیست آثار ملی قرار گرفتند و ضوابط عرصه و حریم برایشان اعمال شد.

این باغ به همراه کوه دماوند یکی از 2 طرح پیشنهادی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران بود که سال 1388 برای ثبت جهانی به سازمان یونسکو فرستاده شد، اما به دلیل وجود اسکلت فلزی مجتمع فرهنگی و هنری در باغ از فرآیند ثبت جهانی خارج شد و در حال حاضر تا برطرف مداخلات در لیست انتظار این نهاد فرهنگی جهانی قرار گرفته است.

مهمترین بخش این ناکامی مربوط به ساخت سازه ای نیمه تمام است که 2 دهه در عرصه باغ 33 هکتاری جا خوش نموده است. آن هم از سال 1383، درست زمانی که هنوز تشکیلات اداری میراث فرهنگی در رامسر مستقر نشده بود. به همین خاطر پس از مدتی میراث فرهنگی اعلام می نماید جانمایی این سازه در عرصه باغ مداخله شهری مستقیم در کالبد یک اثر تاریخی است که موجب تغییر هویت باغ شده است و با ادامه ساخت آن مخالفت می نماید.

اما در تعقیب این که چرا و چگونه مجتمع فرهنگی هنری سر از باغ 33 هکتاری درآورد و تا به امروز جا خوش کرد هم میتوان ردپای مداخلات و فشارهای سیاسی برای این جانمایی و گره کور در سرنوشت باغ را به وضوح مشاهده کرد. آنالیز ها نشان می دهد که پیش از ابلاغ طرح جامع و تفصیلی شهر رامسر، برابر با طرح هادی سابق، زمینی با کاربری فرهنگی برای ساخت فرهنگسرای ارشاد در این شهرستان جانمایی می گردد؛ زمینی که در حال حاضر ساختمان کلانتری مرکزی رامسر در آنجا مستقر است. اما چرا یک مکان نظامی در زمینی با کاربری فرهنگی احداث شد؟

بنابر اعلام منابع رسمی در گذشته ساختمان کلانتری یا همان ژاندارمری سابق در بازار رامسر و محلی که در حال حاضر بانک مهر اقتصاد و بانک سپه مستقر هستند، قرار داشت. شهرداری و شورای شهر وقت و نیروی انتظامی طی توافقی تصمیم می گیرند ساختمان ژاندارمری و زمین پیرامونش را به شهرداری رامسر واگذار نمایند، منطقه ای که اکنون بخشی از آن ساختمان یک بانک و بخشی هم پارکینگ عمومی است. در مقابل شهرداری هم زمین دارای کاربری فرهنگی را که در فاز دوم خیابان امام (ره) قرار داشت در اختیار نیروی انتظامی قرار می دهد که براساس این توافق در جلسه مغایرت های اساسی طرح هادی و در ادامه طرح جامع و تفصیلی برای آن منطقه کاربری نظامی تصویب می گردد.

با این وصف اعمال نظرها، مداخلات و فشارهای خارج از بدنه کارشناسی به مقدار ای بود که سبب شد هر پیشرفت کوچکی در مسیر درست انتها به نقطه اول بازگردد؛ مانند تصمیم برای تغییر کاربری مجتمع از اداری فرهنگی به مجموعه فرهنگی هنری که بدون تایید شورای عالی میراث فرهنگی در جلسه کمسیون برنامه ریزی استان در دولت دوازدهم به تصویب رسید و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران هم به استناد همین مصوبه همچنان ساخت سازه را بلامانع و قانونی میداند. البته مشروط بر اینکه کاربری آن نه اداری بلکه فرهنگی باشد.

فشارهای خارج از بدنه کارشناسی تا امروز در حالی مانع تخریب سازه نیمه کاره و نجات بخشی این اکو باغ ایرانی شده که سازمان بازرسی سال 1399 به این ساخت و ساز ورود و به میراث فرهنگی گفت که با توجه به اینکه باغ تاریخی 33 هکتاری دارای حریم مصوب است، امکان ساخت و ساز در آن وجود ندارد. اعلام نظر این دستگاه نظارتی با مکاتبات بعدی در سطح وزارتخانه باعث توقف عملیات ساخت مجتمع فرهنگی شد. بعلاوه براساس گزارش سازمان بازرسی خیابانی که سبب شد باغ به دو نیمه تقسیم گردد نیز باید حذف و باغ به شکل قدیم خود بازگردد.

اما حکم این مرجع قانونی نیز آب خوشی نبود که به راحتی از گلوی دوستداران میراث فرهنگی رامسر پایین برود، چرا که در حال حاضر بار دیگر زمزمه های از سرگیری ساخت مجتمع فرهنگی و تفکیک بخشی از سند باغ و انتقال آن به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شده و بار دیگر همه امیدها برای احیای باغ و به جریان افتادن پرونده ثبت جهانی را با یاس تبدیل کرد.

سرنوشت باغ 33 هکتاری برای مردم رامسر اهمیت ویژه ای دارد و میتوان رد آن را کل این دو دهه، در وعده های نمایندگان مردم این منطقه در مجلس شهری یا مجلس شورای اسلامی جست و جو کرد. نماینده مردم تنکابن، عباس آباد و رامسر پیرامون احیای باغ و از سرگیری ساخت مجتمع فرهنگی می گوید: سازمان بازرسی نه به طور مستقیم، بلکه در پی شکایت میراث فرهنگی به پرونده ورود و رای تخریب سازه نیمه تمام مجتمع فرهنگی را صادر کرد. ضمن اینکه معتقدم مساله ثبت جهانی باغ (منظر طبیعی تاریخی رامسر) می بایست به گونه ای دنبال گردد که در کنارش سازه نیمه تمام مجتمع فرهنگی هم ساخته گردد.

سید شمس الدین حسینی پیرامون نگاهی به شرایط پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر می افزاید: در جریان بازدیدی که به اتفاق عزت الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از این باغ انجام شد، گفتم در جایگاه نماینده مردم رامسر، باید در قبال اینکه چرا برای سازه ای از پول بیت المال هزینه شده، اما طی این سالها نیمه تمام به جای مانده، جوابگو باشم.

وی اظهار می نماید: پس از این بازدید وزیر میراث فرهنگی طی تماسی به من گفت که آیا موافق هستید برای حفظ باغ این ساختمان را تخریب کنیم؟ گفتم تخریب سازه کاری ندارد!؟ آیا پیشنهادی مبنی بر اینکه سازه را با چه مقدار اعتبار و در چه زمینی جایگزین کنیم دارید؟ آیا مردم شهرستان رامسر باید از داشتن مجتمع فرهنگی و اداره ارشاد بی بهره باشند؟ آیا هزینه های ساخت را می پردازید؟

حسینی در ادامه می گوید: یک سال بعد نیز در جریان سفر وزیر فرهنگ و ارشاد گفتم من به عنوان نماینده مردم رامسر با دو خواسته مواجهم، گروهی که مسائل میراثی را مهمتر می دانند و خواستار تخریب سازه هستند و گروه دیگر هم قاطبه مردم رامسر هستند که ساخت مجتمع فرهنگی و هنری را مطالبه می نمایند. بنابراین این مساله میبایست در سطح دو وزارتخانه حل گردد.

نماینده مردم تنکابن، رامسر، عباس آباد در مجلس شورای اسلامی می افزاید: در ادامه نیز نشستی در سطح معاونان دو وزارتخانه برگزار گردید، در این نشست معین شد که هیچ منع قانونی برای ساخت مجتمع فرهنگی در عرصه باغ 33 هکتاری وجود ندارد. سازمان بازرسی نیز بر اساس شکایت میراث فرهنگی به این پرونده ورود کرد. ضمن اینکه در آخرین نشستی که در دولت دوازدهم هم پیرامون این موضوع برگزار گردید بحث تخریب سازه نیمه تمام مطرح نبود.

حسینی با شرح اینکه این مناقشه روند احیای باغ را کند یا متوقف نموده بود، می گوید: در پی یافتن یک راه چاره کارشناسی مقرر شد که وزارت میراث فرهنگی در کارگروه اصلاح حرایم و تجدید فنی، نقشه باغ را اصلاح کند. براساس این تصمیم محوطه ای که ساختمان در آن واقع شده را از باغ جدا و ساختمان مجتمع فرهنگی ارشاد در آن ساخته گردد. در چنین شرایطی از یک سو سازه نیمه کاره تکمیل می گردد و از سوی دیگر باغ احیا خواهد شد. ضمن اینکه ساختمان به گونه ای ساخته می گردد که معماری آن با بناهای تاریخی به لحاظ بافت تاریخی همخوانی داشته باشد.

حسینی معتقد است که هم احیاء باغ و تخریب سازه مجتمع فرهنگی یکسونگری محسوب می گردد و هم ساخته شدن مجتمع فرهنگی و ثبت جهانی نشدن باغ (منظر طبیعی تاریخی رامسر). بنابراین برترین گزینه و روش درست همین جمع بندی و تصمیمی است که ابلاغ شده و باید عملیاتی گردد. به گفته حسینی اعضای کارگروه اصلاح حرایم از ملاحظات یونسکو اطلاع دارند، بنابراین نقشه را به گونه ای طراحی می نمایند که تمام ضوابط رعایت گردد.

اما ادعای تفکیک بخشی از سند باغ و بلامانع بودن ساخت و ساز در عرصه این بافت تاریخی در حالی مطرح می گردد که در جست و جوی همه اظهارنظرهای کارشناسی دو عبارت برجسته و پرتکرار به چشم می خورد:

1- ساخت و ساز و دخل و تصرف در کل عرصه های تاریخی از جمله باغ 33 هکتاری که در لیست آثار ملی قرار گرفته است نقض صریح ضوابط عرصه و حریم آثار تاریخی و موجب تهدید یکپارچگی و اصالت این بافت تاریخی می گردد.

2- ساخت مجتمع فرهنگی در عرصه باغ 33 هکتاری تهدیدی برای بسته شدن پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر است.

محسن باستانی، معاون میراث فرهنگی مازندران نیز پیش تر در مصاحبه ای به این موضوع اشاره نموده بود و گفت: سازه نیمه کاره مجتمع فرهنگی در باغ 33 هکتاری رامسر که بخشی از منظر فرهنگی تاریخی این شهر محسوب می گردد، باید تخریب گردد، چون ممکن است مانع ثبت جهانی باغ گردد. این موضوع را از قبل پیگیری کردیم و دادستان مازندران حکم تخریب این سازه را داده است. تکلیف ساختمان معین است. مطمئنا به مرحله جهانی شدن که برسد ساختمان قلع و قمع می گردد.

حسین مبری، دانش آموخته دکترای حرفه ای معماری و شهرسازی و مشاور شهرداری رامسر در مطالعات طرح احیای باغ 33 هکتاری هم اعلام نموده بود: ایجاد سازه مجتمع فرهنگی و هنری یا حتی خیابانی که در این باغ ایجاد شده نشانه ناآگاهی مسئولان وقت و عدم استعلام نگرفتن از مراجع ذیصلاح برای اجرای این طرح هاست و همه این موارد مداخلات غیرکارشناسی در این اثر تاریخی به شمار می آید و بدون شک مانع صد درصدی ثبت جهانی محسوب می شوند.

محمد قاسم کفاشی، کارشناس میراث فرهنگی هم عنوان نموده بود که حساسیت کارشناسان یونسکو به این خاطر است که ساخت بنا در یک باغ تاریخی، مداخله مستقیم شهری محسوب می گردد. علاوه بر این، برابر ضوابط عرصه ای یک اثر ملی، مداخله مستقیم در کالبد و عرصه آن به هیچ وجه مجاز نیست، زیرا هرگونه مداخله منجر به تغییر هویت اثر ملی می گردد و اینجا با ساخت مجتمع فرهنگی با هر نیتی، مداخله در کالبد و عرصه باغ 33 هکتاری صورت می گیرد که خلاف است.

اظهارات نادر سحرخیز، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رامسر نیز همین دیدگاه را تایید می نماید: پافشاری ها برای ساخت این بنا در عرصه باغ غیر منطقی است. باغ 33 هکتاری رامسر سال 1388 یکی از 2 طرح پیشنهادی اداره کل میراث فرهنگی مازندران به یونسکو برای ثبت جهانی بود که به دلیل وجود ساختمان نیمه کاره مجتمع فرهنگی و هنری از دستور ثبت جهانی خارج شد. با اینکه در شورای برنامه ریزی استان ساخت بنای نیمه کاره با کاربری فرهنگی و هنری به تصویب رسید، اما کارشناسان میراث فرهنگی کماکان این سازه را مانعی برای ثبت جهانی می دانند.

ابوالفضل نیکوبیان، کارشناس و جانشین معاونت میراث فرهنگی مازندران نیز پیرامون نگاهی به شرایط پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر می گوید: عمده دلیل ایراد ساخت سازه مجتمع فرهنگی در عرصه باغ 33 هکتاری تطابق نداشتن آن با کالبد این بافت تاریخی است. چنین دخل تصرف هایی اصالت و یکپارچگی این اثر تاریخی را خدشه دار می نماید و تفکیک باغ سرشروع تجزیه آن خواهد شد.

یک کارشناس میراث فرهنگی که نخواست نامی از او در گزارش باشد، می گوید: سهمیه ثبت جهانی در یونسکو برای کشور محدود است. طبیعتاً خیلی از آثار که مداخلات کمتر و شانس بیشتری برای ثبت دارند از سوی ایران به یونسکو ارائه خواهند شد. به همین خاطر نیز این پرونده با این مقدار دخل و تصرف و مناقشه 2 دهه ای حتی از اولویت ایران برای نامزدی ثبت جهانی خارج می گردد.

او با شرح اینکه یونسکو به فعالیتهای فرهنگی و کوششی که کشورها برای حفظ میراث فرهنگی انجام می دهند احترام می گذارد، می افزاید: بزرگترین ایراد این پرونده از نظر ناظران یونسکو همین سازه نیمه کاره است. آنها می پرسند وقتی در یک کشور از اثری که در لیست آثار ملی اش قرار گرفته است به درستی حفاظت نشد و سازه ای که میشد در هر نقطه دیگر ساخت در عرصه ای تاریخی و ثبت شده ساخته شده است، چطور می تواند پس از ثبت جهانی از آن حفاظت کند و از کجا معلوم که بخش های دیگر آن از دست ندهد؟ پرونده ثبت جهانی ماسوله هم به دلیل مداخلات مستقیم مانند باغ 33 هکتاری برگشت خورد.

وی تاکید می نماید که چنانچه ضوابط عرصه و حریم در این منطقه اعمال نمیشد کل بلوار و محوطه پیرامونی این منطقه مانند سایر نقاط مملو از ساخت و سازهای در ارتفاع میشد.

به گفته این کارشناس میراث فرهنگی، این باغ یکی از نخستین باغ های معاصر ایران است که برون گرا طراحی و اجرا شد. پیش از این عموم باغ ها صرفا به کاخ ها و شاهان اختصاص داشت. اما باغ 33 هکتاری جزو نخستین فضاهای باغی است که می بینیم حضور مردم در آن تسلط می یابد و به عنوان جزئی از منظر طبیعی تاریخی رامسر در لیست موقت یونسکو قرار گرفته است.

خشت اول تمام ناکامی های باغ 33 هکتاری و پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر از یک اقدام غیر کارشناسی شروع شده که تاوانش 2 دهه بلاتکلیفی پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر است.

ماجرایی که یک سوی آن ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر و رخدادی مهم و بین المللی برای این شهر و توسعه مالی رامسر است و سوی دیگرش ساخت یک مجتمع فرهنگی که 20 سال اسکلت فلزی اش در باد و باران مانده، به گفته کارشناسان استحکام لازم را ندارد، امکان ساختش در هر کجای این شهر فراهم است و ساختنش تهدید جدی برای بسته شدن پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی تاریخی رامسر محسوب می گردد.

به نظر می رسد در کفه سود و زیان همچنان کوشش برای برطرف مداخلات در عرصه این بافت تاریخی و بالا بردن شانس ثبت جهانی، بازگشت به نظرات کارشناسی هزینه کمتری برای شهر و آینده آن دارد.