آتش؛ نامی که مردم برای عنکبوت ایرانی انتخاب کردند

به گزارش بانیما، یک پژوهشگر ایرانی با ایده ای نوآورانه کوشش نموده تا زمینه ساز افزایش مشارکت و دغدغه مندی عموم در راستای شناخت و حفاظت از محیط زیست باشد. علیرضا زمانی که بسیاری او را با نام مرد عنکبوتی ایران می شناسند، به تازگی عنکبوت خوش نقش و نگاری را از خطه کردستان شناسایی و از عموم تقاضا نموده تا در نام گذاری علمی اش مشارکت نمایند.

به گزارش اعتماد، در مرحله مقدماتی نام گذاری این عنکبوت 317 نفر شرکت نموده و اسامی پیشنهادی خود را در فرم مخصوص سایت خبرگزاری گلونی ثبت کردند. پس از ارزیابی های اولیه، 9 نام به مرحله نهایی رسیدند و انتها با مشارکت بیش از 500 نفر یکی از این نام ها به نام agrinus انتخاب شد.

این نخستین بار است که نام علمی یک گونه جانوری در ایران با مشارکت عموم و با هدف مطلع سازی زیست محیطی انتخاب می گردد. البته این نام گذاری واکنش های متعددی را هم در پی داشته است که در بیشتر موارد مثبت و در بعضی موارد نیز منفی بوده است. به هر حال این عنکبوت کوچک که با احتساب پا ها تنها حدود 2 سانت طول دارد، بیش از 500 نفر دوست دار طبیعت را به تکاپو انداخت تا گامی در راه شناخت یک گونه کوچک از کشورشان بردارند. این میزان مشارکت هر چقدر هم که مقیاس آن خرد باشد، بیانگر این واقعیت است که دغدغه مندی در حوزه محیط زیست را نباید تنها به اخبار منفی گره زد.

آشنایی با این عنکبوت خاص

عنکبوت مذکور متعلق به یک خانواده کوچک به نام Eresidae بوده که به صورت عمومی به نام عنکبوت های مخملی شناخته شده و در سطح جهانی هم حدود 100 گونه را شامل می گردد. اعضای این خانواده، علی الخصوص جنس نر آن ها اغلب از نظر نقش و نگار زیبا هستند. جنس ماده در بعضی عنکبوت های این خانواده، یک ویژگی منحصربه فرد داشته و آن درجه بالایی از مراقبت مادری است؛ در این عنکبوت ها، ماده عنکبوت بعد از تولد نوزادان از تخم اندام های داخلی اش را هضم نموده و آن ها را قی می نماید تا بچه عنکبوت ها را تغذیه کند.

علیرضا زمانی، محقق مقطع دکتری واحد تنوع زیستی دانشگاه تورکو فنلاند و کاشف این گونه در این باره می گوید: نهایتا وقتی که اندام های داخلی بدن مادر به کلی هضم شدند، جانور ماده با استفاده از سیگنال هایی بچه های خود را ترغیب به مادرخواری می نماید؛ این رفتار یکی از شدیدترین انواع مراقبت والدینی در جهانی زنده است.

وی همچنین به سایر خصوصیات این عنکبوت ها می پردازد و می گوید: عنکبوت تازه کشف شده به جنس Eresus تعلق داشته که به واسطه رنگ بندی معین و جالب جنس نر بیشتر گونه های آن ها با نام عمومی عنکبوت های کفشدوزکی شناخته می شوند؛ این رنگ بندی احتمالا نوعی تقلید از کفش دوزک ها نیز می باشد که در طی تکامل برای دور کردن شکارچیان احتمالی در این عنکبوت ها به وجود آمده است؛ در مقابل، جنس ماده که جثه ای معینا عظیم تر دارد، رنگ بندی یکنواخت تری داشته و به رنگ سیاه یا خاکستری دیده می گردد.

این عنکبوت ها بخش عمده زندگی خود را در لانه های ابریشمی خود در زیرزمین، داخل حفرات یا میان پوشش های گیاهی گذرانده و تنها نر های آماده برای جفت گیری و بچه عنکبوت ها هستند که لانه را ترک می نمایند.

اهمیت نوآوری در نام گذاری علمی

بسیاری از محققان ایرانی در نام گذاری علمی گونه های جدید از نام هایی عمومی و مربوط به نام ایران (مثلا Asaccus iranicus) یا سرزمین پارس (مثلا Eumeces persicus) استفاده می نمایند، اما علیرضا زمانی که مسوول هماهنگ نماینده بانک اطلاعاتی ایران در پروژه موسوم به کاتالوگ عنکبوت های جهان واقع در موزه تاریخ طبیعی برن (سوییس) است و در مدیریت بانک اطلاعاتی عنکبوت های ایران هم مشارکت دارد، در این زمینه نوآوری های جالبی داشته که البته به مذاق عده زیادی از محققان ایرانی هم گویا خوش نیامده است.

این محقق جوان که معتقد است مردم عادی هم می توانند در نامگذاری علمی گونه ها مشارکت داشته باشند، توضیح می دهد: من به عنوان فردی که در حوزه جانورشناسی فعالیت می نماید، همواره این دغدغه را داشته ام که به نوعی مردم را با طبیعت آشتی دهم؛ مخصوصا که حوزه کاری من زیستمندانی را شامل می گردد که برای عموم جامعه جذابیت چندانی ندارند. یکی از ایده های من در این راستا، نام گذاری های نسبتا متفاوت با عرفی بود که به همراه همکارانم روی گونه های مختلف انجام دادیم. این کار های جدید باعث بهتر دیده شدن این گروه از موجودات توسط افراد غیرمتخصص می گردد.

زمانی در ادامه می گوید: یک ایده دیگر هم همین نام گذاری علمی و انتخاب نام گونه جدید توسط افراد علاقه مند است چرا که معتقدم کلیه زیستمندان در این جغرافیای منحصربه فرد را باید میراثی ارزشمند تلقی کرد. خوشبختانه این ایده هم با مشارکت دغدغه مندان و همکارانم در سایت گلونی به انتها خوبی رسید.

او در پاسخ به این سوال که نام گذاری علمی چقدر اهمیت دارد، می گوید: این نام در اصل نامی ماندگار برای یک موجود زنده بوده و سهیم کردن مردم در این جاودانگی باعث می گردد که توجه آن ها به اهمیت این موجودات جلب گردد؛ این به نوبه خود ارزشمند است، چون می تواند در حفظ آن گونه تاثیرگذار باشد. مجموعه قوانینی برای نام گذاری علمی گونه های زیستی تعریف شده که در آن به عنوان مثال روش نامگذاری گونه گیاهی با جانوری تا حدودی متفاوت است.

افرادی که در این حوزه فعالیت می نمایند، معمولا یا صفت به خصوص آنگونه یا محل کشف آن و دامنه پراکنشش یا زیستگاهش یا حتی نام افراد شناخته شده را برای نامگذاری گونه مورد نظر انتخاب می نمایند. گفتنی است که نام گذاری یک گونه زیستی به نام یک فرد یکی از بالاترین افتخارات محسوب شده و فرق نمی نماید که اینگونه زیستی آهو باشد یا پروانه یا حتی یک باکتری، چون نام های زیستی در جهانی علم برای آن گونه جاودانه هستند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا ثبت نام یک عنکبوت به نام یک هنرمند برجسته یا فرد برجسته، توهین تلقی می گردد یا خیر، می گوید: این دیدگاه که عده ای دارند و معتقدند ثبت نام یک فرد برجسته به یک گونه جانوری توهین است، از اساس کاملا اشتباه است و برعکس افتخاری است که به واسطه احترام صورت می گیرد.

من اصرار دارم که این کار را با دید فرهنگ سازی صحیح برای حفاظت از طبیعت و زیستمندانش مدنظر قرار دهیم. نام گذاری های علمی به نوعی ترکیب هنر و علم بوده و ما به وسیله آن می توانیم جهان را با این زیبایی ها آشنا کنیم. نام علمی باید داستانی برای گفتن داشته باشد، به عنوان مثال داستان این گونه عنکبوت در آینده این خواهد بود که جمعی از دغدغه مندان محیط زیست ایران گردهم آمدند و در نامگذاری اش مشارکت کردند.

مروری بر نام های پیشنهادی

نوید ولی زاده، کارشناس ارشد آمار زیستی که از طرف سایت گلونی در این نام گذاری حضوری فعال داشته درباره فرایند کار می گوید: این نام گذاری برای اولین بار در ایران اجرا شد که هدف از این کار مشارکت عموم مردم در مراحل نام گذاری یک گونه جدید بود تا از این طریق بتوانیم دوستی و آشنایی بیشتری با محیط زیست ایجاد کنیم.

انتخاب نام این گونه از خطه کردستان با استفاده از نظرسنجی در دو مرحله انجام گرفت. ابتدا در مرحله اول فرمی تهیه شد که بر روی سایت پایگاه خبری گلونی بارگذاری شد و به مدت 13 روز در اختیار عموم نهاده شد. 317 نفر در این نظرسنجی شرکت کردند و نام های مدنظر خود را ثبت کردند. بر اساس داده های ثبت شده در مرحله اول 43 درصد نام ها بر اساس رنگ این گونه عنکبوت ثبت شده بود. پس از ارزیابی و امتیازبندی های صورت گرفته توسط داوران از 317 نام ثبت شده، 9 نام به تایید نهایی رسید که اسامی آن ها به این توضیح است:

1- agrinus: برگرفته از آگرین که در زبان کردی به معنی آتش است؛ اشاره به رنگ سرخ این گونه.

2- chiya: در کردی به معنی کوه است. همچنین اشاره به نام انجمن محیط زیستی چیا و کوشش آنان در حفظ محیط زیست.

3- ibnohanzabahi: به نام ابن حنزابه، یکی از قدیمی ترین مجموعه داران خزندگان و حشرات در تاریخ جوامع اسلامی.

4- jaljalokanus: برگرفته از جالجالُک که در زبان کردی به معنی عنکبوت است.

5- kaklasuranus: تلفیقی از کاکله میشان که در زبان کردی به معنای عنکبوت است و سور به معنای قرمز.

6- madjnooniani: به احترام استاد هنریک مجنونیان نویسنده مترجم و فعال محیط زیست.

7- pazirikus: اشاره به قالی پازیریک، قدیمی ترین فرش جهان از دوره هخامنشیان و شباهت طرح پشت این عنکبوت با آن.

8- shajarianorum: به افتخار و احترام محمدرضا شجریان موسیقی دان و خواننده سبک اصیل ایرانی و فرزندش همایون.

9- soranus: اشاره به زبان سورانی و سور که در زبان کردی به معنای قرمز است.

ولی زاده در ادامه می افزاید: در مرحله دوم و انتهای 9 نامی که با نظر هیئت داوران انتخاب شدند، به مدت 10 روز بر روی سایت گلونی به رای گیری گذاشته شد که در انتها روز دهم نتایج این رای گیری به این توضیح است: در مجموع 539 نفر در در رای گیری نهایی شرکت کردند و در نهایت agrinus با اختلاف و با کسب 203 رای (37.7 درصد آرای کل) انتخاب شد. بعد از آن به ترتیب madjnooniani با 68 رای (12.6 درصد)، jaljalokanus با 66 رای (12.2 درصد)، pazirikus با 60 رای (11.1 درصد)، soranus با 55 رای (10.2 درصد)، chiya با 32 رأی (5.9 درصد)، kaklasura nus با 32 رای (5.9 درصد)، shajarianorum با 20 رای (3.7 درصد) و ibnohanzabahi با 3 رای (0.6 درصد) در ردیف های دوم تا نهم نهاده شدند.

ولی زاده همچنین می گوید: من معتقدم که در روزگاری که خبر از انقراض گونه ها می شنویم، وجود این عنکبوت و شوق انتخاب نام برای آن، امیدی برای زمین است.