قلعه پشتاب، بنایی با ارزش در شهرستان اهر - بانیما

همانطور که در بالا اشاره کردیم، قلعه پشتاب در اهر واقع است و شهرستان اهر یکی از بزرگترین بخش های آذربایجان شرقی محسوب می شود. این قلعه باارزش و تاریخی بر روی بلندترین کوه بین روستای پستان و کوجان قرار گرفته و قدمت آن به دوره اشکانی باز می شود. در سراسر ایران قلعه ها و برج های بسیاری وجود دارد که هر کدام برای خود دارای داستان های مختلف و خواندنی هستند. بعضی از این قلعه ها کارکرد نظامی داشته و بعضی دیگر به عنوان محل اسکان والی یک شهر یا استان بودند. بعضی دیگر از این قلعه ها، مکان هایی برای اداره شهر محسوب می شدند. جایگاه و موقعیتی که قلعه در آن بنا می شود، می تواند نشانی بر کارکرد آن باشد. قلعه های خارج از شهر و روستا که موقعیت کوهستانی دارند، کارکردهای نظامی و دفاعی داشته و برای مقابله با دشمن و به قصد دفاع از مردم ساخته شده اند. اما قلعه پشتان در اهر یکی از مهمترین بناهای تاریخی به جا مانده در ایران است و جز آن دسته از مواردی است که کمتر بر سر زبان ها واقع شده است؛ کاربری این قلعه در آن موقع نظامی بوده است.

قلعه پشتاب در اهر در نزدیکی روستای پشتاب (poshtab) یا پیشتاب که در 50 کیلومتری اهر واقع شده است نیز واقع است و قلعه پشتای یکی از بناهای بسیار کهن در این منطقه به شمار می رود. زمانی که به بازدید از این قلعه بروید مشاهده می کنید که بر بلندای یک کوه صخره ای قرار گرفته و آثاری همچون پلکان و اتاقک های کنده شده بر روی سنگ های به جای مانده این بنا وجود دارد.

قلعه پشتاب در اهر بالای کوه هشت سر در ارتفاع بیش از 1500 متر ساخته شده و جالب است بدانید که با سایر قلعه های منطقه بابک دارای راه ارتباطی می باشد و مطابق با آنچه که در کتب تاریخی و همینطور مستندات باستان شناسی وجود دارد در گذشته با روشن کردن آتش و دود به یکدیگر پیغام می دادند. قدمت قلعه پشتاب در اهر به دوره اشکانیان باز می شود و مطابق با شواهد موجود از این قلعه در دوره ساسانیان هم استفاده می شده است. حصارهایی که دور قلعه پشتاب در اهر کشیده شده بسیار مرتفع و صخره ای بوده و دور تا دور آن پرتگاه های عمیقی در آن موقع در نظر گرفته بودند تا راهی برای جلوگیری از نقوذ دشمن باشد. همانطور که می دانید این قلعه جز قلعه های نظامی بوده است. تنها راه ورودی به قلعه، معبری از سمت شمال با 220 پله سنگی دست تراش است. در سه سمت دیگر قلعه پشتاب پرتگاه های مخوفی دیده می شود که قلعه را نفوذ ناپذیر ساخته است. با توجه به بالا بودن تعداد پله های دستکند در قلعه پشتاب در اهر راه ورودی به آن بسیار باریک بوده این از جمله موارد امنیتی است که در این قلعه در نظر گرفته شده است.

مصالح به کار رفته برای ساخت قلعه پشتاب

مصالحی که برای ساخت دیوارهای قلعه پشتاب در اهر استفاده شده سنگ های لاشه ای، ملات گل رس، ساروج و همینطور تعدادی آجر می باشد. با توجه به آثاری که از درون قلعه و سفال های بدون نقش و نگار قدیمی وجود دارد نیز نشان می دهد که این قلعه در اوایل تسلط اسلام بر منطقه ارسباران و قره داغ مورد استفاده بوده اند. در خصوص سفالینه هایی پیدا شده در قلعه پشتاب در اهر کارشناسان گفته اند که این سفالینه های هزاره اول قبل از میلاد در این قلعه کمتر از آثار دوران اشکانی و ساسانی و قرون میانه اسلامی می باشد. سفالینه های اشکانی و ساسانی این قلعه عمدتا دارای خمیره نخودی و قرمز و تزییناتی با کنده کاری هندسی هستند و سفالینه های قرون میانه اسلامی در دو نوع ساده و لعابدار با خمیرمایه مواد کانی است.

کاربری نظامی قلعه پشتاب در اهر

قلعه پشتاب در اهر شباهت بسیاری به قلعه بابک دارد و شاید علت آن همزمان بودن ساخت آن ها بوده باشد. از هر دوی این قلعه ها در آن موقع برای نظارت و حفاظت بر مرزهای کشور استفاده می شده و هر دو کاربری نظامی داشتند. برای ورود به قلعه پشتاب تنهای یک راه باریک وجود دارد و در هر سه سمت آن پرتگاه های مخوفی قابل مشاهده است که همین نفوذ پذیری به قلعه را پایین می آورد. در این قلعه آب انباره هایی زیادی وجود دارد که در سمت شمال و درون صخره ها کنده کاری شده بودند.

قلعه قهقهه و دره رود قره سو از محل قرارگیری قلعه پشتاب در اهر قابل مشاهده است. بیشتر دژهایی که در منطقه ارسباران ساخته شده بودند این قابلیت را دارا هستند که به وسیله دیگر قلعه ها قابل رویت باشند و احتمالاً این دژها در ادوار تاریخی، از جمله دوره جنبش خرمدینان آذربایجان که به احتمال قوی در تصرف آنان بوده اند به واسطه علایم آتش های شبانه با هم دیگر ارتباط پیدا می کردند. طبیعت بسیار محصور نماینده ای در اطراف این قلعه وجود دارد که منظره فوق العاده ای را برای افراد درون قلعه به وجود می آورد. بعلاوه در دامنه قلعه حیوانات وحشی به ویژه خرس قهوه ای نیز زندگی می نمایند و هراز گاهی هم از دامنه کوه پایین آمده و سری به روستاها می زنند.

جغرافیای شهرستان اهر

از لحاظ جغرافیایی شهرستان اهر در 110 کیلومتری تبریز قرار گرفته و دارای مساحتی به مقدار 3074 کیلومتر مربع می باشد. این شهرستان از سمت شمال با شهرستان های هوراند و کلیبر، از سمت شرق با استان اردبیل، از سمت غرب با شهرستان ورزقان و از سمت جنوب با شهرستان هریس هم مرز است.

برترین زمان برای بازدید از قلعه پشتاب

با توجه به شرایط جغرافیایی که شهرستان اهر داراست آب و هوای کوهستانی را باید از آن انتظار داشته باشید و علت آن هم وجود رشته کوه قره داغ می باشد. این شهرستان در میان ارتفاعات مهمی چون قلعه دختر به ارتفاع 1266 متر و کوه تاریخی معروف هشت سر با ارتفاع 2536 متر محصور شده و دامنه ارتفاعات مزبور از جهات شمال و جنوب و غرب تا هوراند کشیده شده است. بنابراین اگر آنچنان در کوهنوردی و طبیعت گردی زمستان حرفه ای نیستید برترین زمان برای بازدید از این قلعه در فصل بهار و تابستان است.

دسترسی به قلعه پشتاب در اهر

به منظور دسترسی به قلعه پشتاب در اهر باید در ابتدا خودتان را اهر برسانید و سپس راه کلیبر را در پیش بگیرید. پس از این که حدودا 22 کیلومتر را در جاده اصلی طی کردید خودتان را به سمت روستای هوراند که از جاده اصلی خارج است برسانید. نزدیک به 37 کیلومتر تا دوراهی هوراند فاصله وجود دارد پس از طی کردن حدود 30 کیلومتر از جاده خارج شده و راه قلعه را پیش بگیرید. در ابتدای این راستا که آسفالت است، می توانید تابلوی قلعه را به چشم ببینید. راستا روستای کوجان هم از همین جا منشعب می شود. حدود 5 کیلومتر آخر جاده خاکی با کیفیت نامناسب برای ماشین های سواری است که احتیاج به احتیاط دارد. در سرانجام این جاده خاکی می توانید به قلعه پشتاب در اهر که در روستای پشتاب واقع شده است برسید.

ثبت قلعه پشتاب در آثار ملی

جالب است بدانید که قلعه پشتاب یا قلعه پیشتو در آذر ماه سال 1387 در لیست آثار ملی ایران ثبت شد. بی شک کسانی که به تاریخ و تمدن علاقمند هستند بازدید از قلعه پشتاب در اهر برایشان می تواند بسیار هیجان انگیز باشد، اما به غیر از بنای تاریخی مجذوب نماینده در این منطقه نیز چشم مقدار های طبیعی و کوهستانی بسیاری زیبایی هم وجود دارد که هر بیننده ای را می تواند به سمت خود جذب کند. از همین رو بازدید از این قلعه هم برای طبیعت گردان و هم برای کسانی که به تمدن علاقمند هستند به شدت توصیه می شود. رسیدن به بالای دژ و تماشا منظره زیر پای صعودنمایندگان خود داستان مجذوب کننده دیگری است. در طول سربالایی خاکی همان اوایل راستا چند آلاچیق وجود دارد که امکان کمپینگ و استراحت را در آنجا امکان پذیر است پس آماده سفری دلچسب باشید.