انجام مطالعات سلول درمانی اختلالات تولیدمثلی در زنان توسط محققان ابن سینا - بانیما

تاثیر کیفیت جنین بر موفقیت درمان ناباروری آنالیز شد

به گزارش خبرنگاران، دکتر سمیه کاظم نژاد، جنین شناس و عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا با اشاره به اینکه بسته به عللی که سبب ایجاد ناباروری می شوند، روش های یاری باروری نیز متفاوت است، اضافه کرد: از جمله روش های یاری باروری که در اکثر مراکز درمان ناباروری مورد استفاده قرار می گیرد، روش IUI یعنی تلقیح داخل رحمی اسپرم و همچنین روش میکرواینجکشن است.

وی در ادامه تشریح کرد: در روش IUI معمولا اسپرم مرد شرایط خوبی را دارد، اما توانایی رساندن خود به محل باروری تخمک همسر را ندارد. بنابراین با استفاده از ابزاری اسپرم مرد به داخل رحم زن انتقال می یابد. اگر در طی یک الی دو بار انجام عمل IUI بارداری حاصل نگردد و یا اسپرم مرد شرایط خوبی را از لحاظ حرکت، تعداد و یا شکل ظاهری نداشته باشد و یا شرایط زن مساعد نباشد و وجود موانعی همچون انسداد لوله های رحمی و یا هر دلیلی مانع لقاح اسپرم و تخمک گردد، روش لقاح خارج رحمی(IVF) به منظور بارداری دنبال می گردد یعنی نمونه اسپرم از مرد گرفته گردیده و تخمک زن نیز استحصال می گردد و پس از آماده سازی، لقاح اسپرم و تخمک در محیط آزمایشگاه انجام می گردد. پس از آن جنین های تشکیل گردیده به داخل رحم زن منتقل می شوند. بنابراین شرایط اسپرم، تخمک و شرایط کشت جنین علاوه بر شرایط آندومتر رحم می تواند در میزان موفقیت بارداری بسیار تاثیرگذار باشد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا در تشریح فعالیت بخش جنین شناسی برای بهتر شدن کیفیت جنین گفت: به طور معمول ما تخمکی را که اسپرم به داخل آن تزریق می گردد در محیط کشت مناسب و در درون دستگاهی قرار می دهیم که شرایط مناسب دما، رطوبت و گاز CO2 مشابه رحم مادر را فراهم می نماید. به طور معمول روز دوم تا سوم لقاح، جنین های تشکیل گردیده از لحاظ کیفیت آنالیز گردیده و جنین های مناسب به رحم مادر منتقل می گردد. البته در زوجینی که در سیکل های پیشین انتقال جنین در آن ها منجر به بارداری نگردیده است، ما به جنین اجازه می دهیم تا در محیط کشت آزمایشگاهی رشد بیشتری کند و به مرحله جنین 5 روزه (بلاستوسیت) برسد تا پس از انتقال به رحم زن، شانس باروری افزایش یابد.

کاظم نژاد همچنین خاطر نشان کرد: از جمله کارهایی که برای افزایش موفقیت انتقال جنین به رحم می توان انجام داد، هچینگ است. جنین نیز همانند تخمک با یک لایه محافظ پوشانده گردیده است که وجود آن سبب می گردد جنین در برابر عوامل بیرونی محافظت گردد. این لایه تا هنگامی که جنین برای انتقال به رحم و لانه گزینی آماده می گردد بر روی جنین وجود دارد. در زمان لانه گزینی جنین باید این توانمندی را داشته باشد تا بتواند لایه را سوراخ کند و در آندومتر رحم لانه گزینی کند. در برخی موارد با جنین هایی روبرو می شویم که این لایه در آن ها قدری ضخیم است و به عبارتی جنین ها در سوراخ کردن این لایه ناتوان هستند که در این مرحله با هچینگ و ایجاد سوراخ کوچکی در این لایه با یاری لیزر به جنین یاری می کنیم تا جنین از این لایه بیرون آمده و راحتتر بتواند به دیواره رحم بچسبد.

این جنین شناس در خصوص انتخاب جنین جهت انتقال به رحم مادر توضیح داد: بسته به تعداد جنین هایی که تشکیل گردیده است به طور معمول 1 تا 3 جنین را منتقل می کنیم و مابقی را فریز می کنیم که البته جنین شناس کوشش می نماید تا بهترین جنین ها را برای انتقال به رحم مادر انتخاب کند.

کاظم نژاد با اشاره به این نکته که زوجین در بهره گیری از روش های یاری باروری جهت درمان ناباروری خود باید شکیبا باشند، گفت: میزان موفقیت باروری در هر سیکل به طور متوسط بین 30 تا 50 درصد است بنابراین ممکن است احتیاج باشد تا عمل لقاح خارج رحمی و انتقال جنین از محیط کشت آزمایشگاهی به رحم را تکرار نمایند. ممکن است در برخی مواقع کیفیت اسپرم و تخمک مناسب بوده و مداخلات لازم صورت بگیرد و در یک شرایط استاندارد جنین تشکیل گردد و به رحم مادر انتقال یابد، اما بارداری موفق صورت نگیرد، بنابراین در این صورت شرایط زوجین به صورت مجزا از نظر ژنتیک، ایمونولوژی مورد آنالیز قرار می گیرد که آیا مسئله ای وجود دارد یا خیر تا در صورت احتیاج مداخلات لازم انجام گردد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه ابن سینا با بیان اینکه کیفیت اسپرم و تخمک روی کیفیت جنین و موفقیت در بارداری تاثیرگذار است، اضافه کرد: در خصوص اسپرم تکنیک های مختلفی جهت شستشو و آماده سازی اسپرم به منظور لقاح با تخمک وجود دارد که جنین شناس بسته به شرایط اسپرم یکی از تکنیک ها را انتخاب می نماید تا اسپرم هایی که شکل ظاهری و حرکت بهتری دارند را جدا کند و شانس باروری تخمک را افزایش دهد. گاهی اوقات نیز به مواردی برخورد می کنیم که لقاح اسپرم و تخمکی که ظاهر خوبی دارند، اجرا شده است اما تعداد جنین های تشکیل گردیده کم است و یا کیفیت پایینی دارند که در این صورت این جنین ها را برای آنالیز DNA اسپرم به متخصص اورولوژیست ارجاع می دهیم تا در صورت وجود مشکل در DNA اسپرم به دنبال آن آنالیز ها و درمان های بعدی صورت پذیرد.

وی همچنین تاکید نمود: تخمک بیشترین سهم را در تشکیل جنین دارد، بنابراین مراحل آماده سازی تخمک و زمان تزریق اسپرم به داخل تخمک نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است.

کاظم نژاد در خصوص کاربرد استفاده از سلول های بنیادی برای انتقال جنین، گفت: در جهان مطالعات زیادی در زمینه استفاده از سلول های بنیادی هم در مورد فراوری گامت و هم درباره سلول درمانی اختلالات فراوری مثلی چه در زنان و چه در مردان انجام گردیده یا درحال انجام است. در پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن سینا نیز به صورت مشترک مطالعاتی در زمینه سلول درمانی اختلالات فراوری مثلی به ویژه در مورد زنانی که دچار نارسایی زودرس تخمدان هستند در حال اجرا است. نتایج اولیه ای که به دست آمده است، بسیار رضایت بخش است. قطعا پس از اتمام مطالعات، نتایج به دست آمده را اعلام می کنیم و بسیار امیدواریم تا در آینده بتوانیم از سلول درمانی برای درمان اختلالات فراوری مثلی در زنان و مردان استفاده کنیم.

این جنین شناس اضافه کرد: ما نمی توانیم یک نسخه کلی درمانی را برای همه زوجین تجویز کنیم و عوامل متعددی در این خصوص تاثیرگذار است؛ همچون سن خانم، شرایط رحم، فاکتورهای آناتومیک، اسپرم مرد، ژنتیک و...، بنابراین با توجه به در نظر دریافت همه این فاکتورها سعی می کنیم برنامه مناسب را برای زوجین معین کنیم. گاهی ممکن است که با یک مداخله دارویی ساده و روش های ساده ر بتوان مسائل را رفع و زمینه را برای انتقال جنین موفق فراهم کرد. بنابراین مشاوره های لازم برای زوجین انجام، شرایط سنجیده گردیده و برنامه درمانی مناسب با توجه به هزینه، زمان و میزان اثربخشی بر روی بیمار انتخاب می گردد و اگر در این مرحله نتیجه ای حاصل نشد به سراغ روش های پیشرفته می رویم.

دکتر فرناز فاطمی، جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و ناباروری و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا نیز با بیان اینکه ما معمولا از روش های ساده تر، درمان ناباروری را آغاز می کنیم و در صورتی که از این روش ها نتیجه ای حاصل نشد، به سراغ روش های پیچیده تر می رویم، اضافه کرد: طبیعتا هرچه روش های مورد استفاده پیشرفته تر باشد، میزان موفقیت نیز بالاتر می رود. با وجود تمام پیشرفت هایی که در علم فراوری مثل اجرا شده است متاسفانه موفقیت صد در صد نیست که البته خوشبختانه باید گفت در ایران و در مرکز درمان ناباروری ابن سینا شرایطی فراهم است که تمام تکنیک های پیشرفته وجود دارد و ما می توانیم شانس موفقیت بارداری را تا 50 درصد افزایش دهیم و در سطح بهترین مراکز ناباروری جهان باشیم.

عضو مرکز درمان ناباروری ابن سینا در خصوص اهمیت ساختار رحم در میزان موفقیت درمان های ناباروری، گفت: یکی از اجزای اصلی عمل IVF رحم است که جنین باید در آن لانه گزینی و رشد کند، بنابراین سلامت رحم از اهمیت بسیاری برخوردار است و بهتر است قبل از آغاز سیکل IVF از حفره رحم یک ارزیابی داشته باشیم. راه های مختلفی برای آنالیز حفره رحم وجود دارد همچون عکس رنگی، سونوگرافی و... که هر کدام معایب و مزایای خودشان را دارند.

وی در ادامه اضافه کرد: ما انواع مختلفی از میوم های رحمی را داریم، میوم می تواند از دیواره رحم به سمت بیرون رشد نموده باشد (ساب سروزال) که هیچگونه تاثیری روی باروری ندارد، شانس موفقیت را کاهش نمی دهد و به جراحی و درمان هم احتیاجی ندارد. نوع دیگری از میوم هست که داخل حفره رحم رشد می نماید (ساب موکوزال) و به علت آنکه داخل حفره هستند و با لانه گزینی تداخل ایجاد می نمایند هم شانس باروری را کاهش می دهد و در صورت بارداری احتمال سقط را بالا می برد، بنابراین توصیه می گردد قبل از عمل IVF در صورت وجود میوم جراحی انجام گردد، چرا که برداشتن آن شانس موفقیت را افزایش می دهد. در خصوص میوم هایی که داخل دیواره رحم رشد نموده و وارد حفره رحم نگردیده اند (اینترامورال) باید گفت انجام عمل و برداشتن آن ها تاثیری در بارداری نداشته است. در مورد پولیپ های رحمی در مطالعات دیده گردیده، جراحی و برداشتن آنها نسبت به هیستروسکوپی تشخیصی به تنهایی شانس موفقیت IVF را دو برابر افزایش می دهد.

دکتر فاطمی تاکید نمود: چسبندگی های رحمی در بیمارانی که قبلا عمل جراحی انجام داده اند، کورتاژهایی که منجر به عفونت گردیده اند می توانند شانس موفقیت بارداری را کاهش دهند و ما باید قبل از انجام عمل IVF، از هیستروسکوپی استفاده کنیم یعنی با استفاده از دوربین داخل رحم را مشاهده نموده و با رفع کردن چسبندگی ها شانس موفقیت را افزایش دهیم.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا با اشاره به اینکه آنالیز لوله های رحمی از طریق عکس رنگی و به صورت دقیق تر از طریق لاپاروسکوپی انجام می گردد، گفت: در عمل IVF به علت آن که جنین مستقیما در رحم قرار می گیرد، انسداد لوله های رحمی چندان تاثیر گذار نیست و تنها در یک مورد مسائل لوله های رحمی در میزان موفقیت IVF اثرگذار است. وقتی ما تجمع مایع در لوله های رحمی داریم(هیدروسالپنکس) که در اثر عفونت های قدیمی، چسبندگی ها، جراحی ها و سایر علل ایجاد می گردد. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می گردد که تورم لوله با سونوگرافی هم قابل تشخیص باشد. وقتی ما در عملIVF جنین را به حفره رحم منتقل می کنیم، موادی که داخل لوله تجمع پیدا نموده است می توانند بر روی جنین اثر سمی داشته باشند و سبب دفع جنین از رحم شوند به همین علت در مواردی که این مشکل وجود دارد قبل از انجام IVF و انتقال جنین با انجام عمل لاپاروسکوپی، لوله های درگیر را به طور کامل بر می داریم و یا اینکه لوله را می بندیم به گونه ای که ارتباط لوله با رحم قطع گردد و دیگر مواد داخل لوله نتوانند با جنین و رحم ارتباطی داشته باشند.

فاطمی در خصوص میزان تاثیرگذاری خراش آندومتر برای درمان افرادی که سیکل های ناموفق قبلی دارند، تشریح کرد: در خراش آندومتر در واقع عملکرد به صورت بهبود زخم است و به طور کلی در هر قسمت از بدن که زخمی باشد، برای بهبود آن، سلول های التهابی و فاکتورهای رشد به محل زخم آمده و باعث بهبود آن می شوند و در خراش آندومتر هم از این عملکرد استفاده می گردد یعنی در زمانی حدود یک ماه قبل از انتقال جنین و با استفاده از هیستروسکوپی این کار را انجام می دهیم. داخل رحم، حفره رحمی و لوله ها را به خوبی می بینیم و اگر مسئله ای همچون چسبندگی باشد، همزمان آن را رفع می کنیم و نهایتا در بالای آندومتر جایی که جنین قرار است بر روی آن لانه گزینی کند چند خراش کوچک داده می گردد و در این فاصله زمانی یعنی از زمان ایجاد خراش آندومتر تا انتقال جنین، سلول هایی که به این محل می آیند تا سبب بهبود زخم شوند، می توانند موثر باشند تا شانس لانه گزینی جنین افزایش یابد.

وی همچنین اضافه کرد: ایجاد خراش آندومتر به طور معمول برای کسی که اولین بار است می خواهد انتقال جنین انجام دهد، به کار نمی رود و معمولا انجام این روش برای افرادی که 2 تا 3 بار انتقال ناموفق داشته اند، توصیه می گردد.

لازم به ذکر است که برنامه خاتمه ناباروری هر هفته، روزهای شنبه ساعت 19 با حضور متخصصان مرکز درمان ناباروری ابن سینا از شبکه چهار سیما با هدف پرداختن به حفظ باروری، درمان ناباروری و موضوعات مرتبط به آن پخش می گردد.